Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

6. Haqiqiy mozaika va krapchatostg’. 
Bu kasalliklarni X va 5 viruslar 
chaqiradi. Kasallik belgisi bargda u yoki bu darajada ifodalangan turli kattalikdagi och 
dog’lar ko’rinishida bo’lib, bahzan krapchatostda barglar kuchsiz deformatsiyalangan 
bo’ladi. Tupning yuqorisi quriydi. Ko’pchilik navlarning o’simliklarida X va S vi-
ruslari yashirincha holda keng tarqalgan bo’ladi va hosildorlikni kamaytiradi. Boshqa 
viruslarning birlashishi bularning faoliyatini jadallashtiradi. Viruslar tuganakda 
saqlanadi va kasallangan o’simliklar sog’lom o’simliklarga tekkanda u o’tadi. 
7. Stolburli so’lish.
Keng tarqalgan bo’lib, chaqiruvchi mikoplazmali 
mikroorganizmlar tashuvchisi esa issiqsevar tsikadalar hisoblanadi. Kasallikning 
dastlabki boshlanish alomatlari yuqori barglarning kichiklashi, bo’lakchalari chetida 
xloroz, bargning rangsizlanishi, asta-sekin ildiz quriy boshlaydi. Bahzan yon shoxlar 
o’sib, poyada havo tuganakchalari hosil qiladi. 7—10 kun o’tgach, kasal o’simliklar 
quriy boshlaydi. 
Hozirgi vaqtda stolbur—tuganakning ipsimon o’simtalar hosil qilishining asosiy 
sabablaridan biridir. Stolbur so’lish yoki tuganaklardan ingichka, ipsimon o’simtalar 
hosil qilishi hosilni 70—80 % gacha kamaytiradi. Ipsimon o’simtali tuganakdan 
ko’karib chiqqan o’simlik kudryash deyiladi. Kasallikning asosiy belgisi, poyalar 
ko’payib (10—15 va ziyod) ingichka, o’simlik past bo’yli, barg shakli o’zgargan 
bo’ladi. Yuqori toq yonbarglar o’sib, yonbarglarning soni esa kamayadi. O’simlik 
gullamaydi va mayda tuganaklar hosil qiladi. 
Kartoshkaning ipsimon o’simtalanishiga stolbur so’lishdan tashqari alvasti (jin) 
supurgi, gotika, barglarning bujmayishi kabi virusli kasalliklar ham sabab bo’ladi. 
Bundan tashqari, tuganak tugish davrida harorat rejimining o’zgarishi, tuproq 
eroziyasining buzilishi, kislorodning yetishmasligi, tuganak va o’simtalarning 
mexanik shikastlanishi oqibatida moddalar almashinuvining noto’g’ri o’tishi natijasida 
ham kuzatiladi. Kasallik bu ko’rinishda tuganaklar bilan o’tmaydi. 
O’zbekistonda ingichka ipsimon o’simtalar bahorda ekilgan kartoshka tuganak 
tugishi yozning issiq kunlariga to’g’ri kelganda ommaviy tus oladi. Yozda ekilgan 
kechki kartoshkada kam uchraydi. Ipsimon o’simtali tuganaklar ekishga mutlaqo 
yaramaydi. 

---

127