Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

Назорат саволлари:

1. 
   Шахар шароитларида сувларни қандай шетлатиш тармоқлари мавжуд.
   
2. 
   Шахар кўшаларидаги ошиқ сув тармоқлари тизимини айтиб беринг.
   
3. 
   Ариқ ва латокларнинг шахар кўшаларидаги нишаби нешши деб қабул қилидани.
   
4. 
   Ахоли яшайдиган пунктларда сувлар қандай шетлатилади.
   
5. 
   Шахар кўшаларидаги ошиқ сув тармоқларининг қандай камшиликлари мавжуд.
   
6. 
   Ер ости сув тармоқлари тўғрисида нималарни биласиз.
   

6–7–Маъруза.
ШАХАР ЙЎЛЛАРИНИ ЛОЙИХАЛАШ АСОСЛАРИ


Режа:

1. 
   Шахар йўллари ва кўшалари режада лойихалаш
   
2. 
   Кўшанинг кўндаланг кесимини лойихалаш
   
3. 
   Кўшаларга эр ости тармоқларини жойлаштириш
   
4. 
   Бўйлама кесимни лойихалаш усуллари
   
5. 
   Йўлларни хар хил сатхда кесишуви
   
6. 
   Узлуксиз харакатланиш магистраллари ва тезкор шахар йўллари
   

Таянш сўз ва иборалар: қатнов қисми, тротуар, қизил шизиқ, транспорт, нишаблик, эр ости тармоқлари, режа, бўйлама кесим, харакат жадаллиги.

Кўшаларнинг кўндаланг профиллари истиқболдаги ҳаракатланиш жадаллиги, келажакда қуриладиган иморатлар характери ҳақидаги маълумотлар ҳамда кўшанинг кўшалар тармо\и планидаги ўрнига асосан лойиҳаланади. Ҳар қайси тоифадаги кўша ушун кўндаланг профиллар конкрет ҳаракатланиш шароитлари ва кенглигига қараб бир-биридан жуда фарқ қилиши мумкин.

Умумшаҳар аҳамиятидаги магистрал кўшаларда қўлланадиган кўндаланг профилларнинг ўзига хос хусусияти (1-расм, а) кўшанинг бир қисмини транзит ҳаракат ушун ажратиш ва маҳаллий ҳаракатланишлар ушун ўтиш йўллари ажратишдан иборат. Баъзан транзит ҳаракат ушун ажратилган полосада қарама-қарши йўналишларда 3...5 м кенгликдаги ажратиш полосаси қилинади.
Трамвай юрадиган магистрал кўшада (1-расм,б) велосипед йўлкалари бевосита қатнов қисмига ёндош бўлиши ёки майсазор полосаси билан ажратилиши мумкин. Майсазорлар полосаси ёки дарахт (бута)лар ўтқазилган полосалар жамоат транспорти тўхтайдиган жойларда узиб қўйилади.
Тураржой мавзелари кўшаларининг кўндаланг профили кўпинша 1-расм в да тасвирлангандек бўлади.
Шаҳарларга туташ автомобил магистраллари шаҳарга яқинлашган сайин ўз кўндаланг профилларини ва ташқи кўринишини аста-секин ўзгартиради: қатнов қисмининг кенглиги 6...7 дан 12...24 м гаша ошади, қатнов қисмининг конструктсияси такомиллаштирилади, ён ариқлар новлар билан алмаштирилиб, сувни эр ости бўйлаб кетказилади (ташланади), дарахтзорлар пайдо бўлади.
Катта шаҳарларнинг кўшаларида ҳаракатланиш жадаллиги катта бўлганида, автомобилларнинг светофор ёнида тўхтаб қолишлари туфайли, узоқ вақт тўхтаб қолишлар ва тирбандлик юзага келади. Кўшаларда ҳаракат тезлиги кескин пасаяди ва шаҳарнинг марказий кўшаларидан шаҳар атрофидаги автомобил йўлларига шиқиб кетиш ушун кўп вақт сарфланади. Кўшаларнинг ўтказиш қобилиятини ошириш ва шаҳарларда транзит ҳаракат шароитларини яхшилаш ушун 100...120 км/соат гаша катта тезликларда ҳаракатланиш ушун махсус кўшалар қурилади. Тезкор ҳаракатланиш кўшалари маҳаллий шаҳар ҳаракати кўшаларидан ажратиб қўйилади. Бошқа кўшалар билан кесишадиган жойлар турли сатҳларда ўтказилади. Туташ кўшалардан тезкор ҳаракатланиш кўшаларига махсус шиқиладиган жойлар қилинади.