Toshkent-arxitektura qurilish intituti qurilishni boshqarish fakulteti 27-20 guruh talabasi nafasova nargizaningning qurilish materiallari va buyumlari fanidan mustaqil ishi

Sobiq sovet shaharlarini rivojlangan mamlakatlar shaharlaridan nima ajratib turadi? Farqlar ko‘p, biroq ularning eng asosiylaridan biri — yerga bo‘lgan xususiy mulk huquqi, shuningdek, yer va ko‘chmas mulkning rivojlangan bozori mavjuligidir. Yerning narhi undan qanday foydalanilishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. SSSRda boshqa narsalar kabi, yerga bo‘lgan hususiy mulk huquqi ham yo‘q edi. Shaharlarni rivojlantirish ishlab chiqarishni joylashtirish rejasi asosida olib borilar va shaharsozlik me’yorlari, qoidasi bilan amalga oshirilar edi. Shaharsozlik me’yorlari u qadar yomon emas edi, aksincha ijtimoiy adolatni ta’minlashga yo‘naltirilar, shuning uchun ko‘p xonadonli uylar katta hovli va yashil zonalarga ega bo‘lib, bir qadam narida ijtimoiy obyektlar va boshqa inshootlar joylashgandi.

Bu o‘rinda yerning resurs sifatidagi “harajatlari” unchalik ham hisobga olinmas, shuning uchun shaharning markaziy qismlarini qayta shakllantirish va to‘ldirishga iqtisodiy rag‘bat ham yo‘q edi. Aholining o‘sishi va odamlarning yashash sharoitlarini yaxshilash zaruriyati shahar atrofi bo‘ylab aholisi favqulodda yuqori zich bo‘lgan yotoqxona dahalar deb ataluvchi turar joy massivlari bunyod etilishiga olib keldi. Ilgari chet hududlarda joylashgan sanoat inshootlari yangi qurilgan turar joy dahalari bilan o‘ralib qoldi. Shaharlar markazlarida aholi zichligi nisbatan pastligicha qoldi va u yerda haqiqatan yashash uchun birmuncha qulay muhit mavjud edi.

Yer bozori mavjud bo‘lgan mamlakatlarda odatda shaharlarning markaziy qismida imoratlar va aholi zichligi kuzatiladi, shahar chekkalarida zichlik kamayadi. Yerning narhi va mulk solig‘i ta’sirida shunday manzara shakllanadi — markazda yer narxi va soliqlar baland bo‘ladi. Inshootni markaziy qismga joylashtirishni, eng avvalo, uning yuqori daromad keltirishi bilan oqlash mumkin. Albatta, shaharsozlikning ijtimoiy va ekologik me’yorlari, qoida va standartlari bor, binolarning tarixiy qiymati hisobga olinadi. Bu masalalar qonunlar (huddi bizdagi kabi) bilan tartibga solinadi va munitsipalitetlar ularning ijrosini qat’iy nazorat ostiga olishga mas’ullar. Agar yerning iqtisodiy unumi uning real bozor narxiga mutanosib bo‘lmasa, yangilanishning tabiiy mexanizmi harakatga keladi — mulk egasi o‘zgarishi mumkin, yerdan foydalanish amallari o‘zgaradi. Mehmonxona o‘rniga ofis binosi, uy-joy o‘rniga savdo markazi va hokazo qurilishi mumkin. Shu yo‘sinda yerdan bozor iqtisodiyotida iqtisodiy resurs sifatida samarali foydalanish ta’minlanadi.