Toshkent arxitektura qurilish instituti

3.2.5. Elektr osmos usuli 
Ushbu usulni sizish koeffisienti 0,5 m/sut.dan kichik bo’lgan loyli va 
changsimon gruntlarda qo’llash yaxshi natija beradi.
Ushbu usulning mohiyati grunt qa’riga o’zgarmas elektr toki yuborilgach 
undagi bog’langan va erkin holdagi suvlarning anod zaryadidan katod zaryadi 
tomon harakatlanish qonuniyatiga asoslangan. Ushbu holatda elektrodlar ta’sir 
zonasida gruntning siljishga qarshiligida o’zgarish yuz beradi. 
Ushbu usulni amalda qo’llanishi quyidagicha bajarilishi mumkin. Buning 
uchun Pastlashuvchi quduqning sirtiga katod vazifasini bajaruvchi metalldan 
yasalgan belbog’lar o’rnatiladi. Quduq atrofida uning devoridan 2-5m masofada 
3-8 m oralig’da anod vazifasini bajaruvchi serteshik metal quvurlar tushiriladi 
(
3.1
e
-rasm
). Doimiy elektr tokining manbai anod va katod zaryadlaridagi 
zo’riqishlar farqini 0,2 v/sm dan va tokning zichligini esa 2 A/m
2 
dan kam 
bo’lmasligi ta’minlangan holatda tanlanadi. 1 m
3 
sirt yuzasiga to’g’ri keluvchi 
elektr energiyasining sarfi gruntning turiga va quduq o’lchamlariga bog’liq 
bo’lib 0,25 – 1,5 kVt.s. ga oralig’ida o’zgaradi. 
Sankt-Peterburgda qurilgan Shimoliy suv tozalash turkumiga kiruvchi bosh 
nasos bekati elektr osmos usulini qo’llab barpo etilgan. Unda foydalanilga elektr 
osmotik uskuna quduqning qirquvchi qismining sirtida joylashtirilgan 10,5 m 
balandlikdagi elektrod belbog’dan va quduq atrofida uch qator qilib 3,5 va 7 m 
masofalarda joylashtirilgan 45 ta temir quvurlardan tashkil topgan. O’zgarmas 
tok manbai sifatida esa kuchlanishi 70-80 V va elektr kuchi 3300-3500 A. 
bo’lgan to’rtta vipryamitellardan foydalanilgan.

---

63 
Ushbu obyekt bo’yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlarning natijasi 
quduqning cho’ktirish va egilishni to’g’rilash jarayonida ishqalanish kuchini 60-
86% ga kamayganligini ko’rsatdi. Ushbu holatda elektr sarfi 1m
2
elektrod sirt 
bo’ylab 1,2-1,5 kVt soatni tashkil etgan. 
Elektrosmos usulining o’ziga xos yutuqlari mavjud bo’lib ular 
quyidagilardan iborat: 
-
quduq cho’kishi jarayonida ishqalanish kuchini oson boshqarib borish 
mumkin; 
-
quduq muallaq holatiga kelib qolish xavfi yuzaga kelganda ishqalanish 
kuchini kamaytirish mumkin; 
-
quduq o’z-o’zidan cho’kish yuzaga kelib qolganda ishqalanishni orttirish 
mumkin; 
-
agar quduq cho’kish jarayonida egilish yuzaga kelsa ishqalanishni perim 
bo’ylab boshqarish mumkin; 
-
loyihada ko’rsatilgan chuqurlikka yetgach ishqalanish to’xtatilib quduqni 
doimiy mahkamlash mumkin.