Toshkent arxitektura qurilish instituti d. Sh. Inoyatova qurilishda menejment

 
Nazorat uchun savollar: 
1.
Sifat - mahsulotning хususiyatlari va tavsiflarini to‘plami. Ijtimoiy - 
iqtisodiy sharoitlarda mahsulot sifati qanday faktorlar orqali ifodalanadi? 
2.
Sifat ko‘rsatkichlari va uni baholash usullari qanday? 
3.
Sertifikatsiyalash ishidagi tamoyillar nimalardan iborat? 
4.
Sertifikatsiyaning Milliy tizimda qanday faoliyat turi nazarda 
tutilgan? 
 

---

196 
XII BOB. QURILISHDA BOSHQARUV SAMARADORLIGINI OSHIRISH 
MUAMMOLARI 
12.1. Qurilishda boshqaruv samarasi va samaradorligi tushunchasi 
Boshqaruv jarayoni ishlab chiqarish - xo’jalik faoliyatining ajralmas 
qismidir, uning samaradorligani korxonaning oxirga natijalari bo’yicha xulosadan 
aniklash mumkin. 
Samaradorlik keng mazmunga ega bo’lib, bunda qo’yilgan maqsadlarga 
erishish natijalari bilan ishlab chiqarish xarajatlarini solishtirishdan iboratadir. 
Lotin tilida «samara» - harakatlik, ishlab chiqaruvchanlik, zaruriy natijani beruvchi 
ma`nolarni anglatadi. U inson faoliyatining barcha soxalarida: fanda, texnikada, 
siyosatda va mafkurada foydalaniladi. «Ishlab chiqarishni boshqarish 
samaradorligi» tushunchasidan «Ishlab chiqarish samaradorligi» tushunchasini 
aniqlab olish lozim. Ishlab chiqarish samaradorligininng oxirga natijani 
foydalanilgan xajm yoki xarajat resurslariga (ishlab chiqarish natijasi (samara) va 
xarajatlar o’rtasidagi farq) munosabati deb tushuniladi. Bu tushuncha ishlab 
chiqarishni rivojlanish jarayeni harakatiga baho beradi va uning sifat 
o’zgarishlarini yoritadi. 
Iqtisodiy fayl arning nazariyotchi va amaliyotchilari ishlab chiqarish i 
ktisodiy samaradorligini o’ziga xos xususiyatli tavsifini aniqladilar. Ular jamiyat 
extiyojlarining qondirilishi va ishlab chiqarish maxsuloti bilan xarajatlar urtasidagi 
o’zaro bog’liklikni ko’rsatib o’tganlar.
Menejmentda ishlab chiqarishni boshqarish samaradorligi deyilganda, 
boshqaruv jarayoni va boshqaruv faoliyatining natijasi tushuniladi. Agar, 
boshqaruv faoliyatining oxirgi natijasi, jamoa faoliyatining oxirgi natijasi bilan 
to’g’ri keladi, deb xisoblansa, aytish mumkinki, boshqaruv jarayoni samaradorligi 
murakkab, ko’p qirrali, ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir. U boshqaruvning deyarli 
barcha tomonlarini e`tiborga oladi va boshqaruv jarayonida yuz beradigan 
iqtisodiy, 
ijtimoiy, 
tashkiliy, 
marketing, 
texnologik 
xamda 
boshqa 

---

197 
munosabatlarning muxim aloxida tavsiflarini yoritib beradi. Boshqaruv 
samaradorligining shunday ko’p qirraliligi, uni ifodalash uchun ko’p shaklli 
tushunchalarni namoyon qiladi. Quyida xoxlagan darajadagi boshqaruv tizimi 
asosiga kirgan samaradorlikning muxim tushunchalari keltirildi: 
- boshqaruv xodimlari mexati samaradorligi; 
- boshqaruv apparatining boshqaruv faoliyati yoki uning aloxida bo’limlari 
va tarmoklari samaradorligi; 
- boshqaruv jarayoning samaradorligi (aniq boshqaruv qarorlarini ishlab 
chiqish va amalga oshirish); 
- boshqaruv tizimlarining samaradorligi (boshqaruv tabaqasi, ishlab 
chiqarishni boshqarishda mexnatchilarning ishtiroklarini xisobga olgan xolda); 
- boshqaruv mexanizmining samaradorligi (uslublar, dastaklar, rag’batlar 
varejali boshqaruv shakllari). 
Bir tushunchadan boshqasiga o’tishda xar bir keyingi tushunchaning 
mazmundorligi, aloqadorligi olib boradi. 
Ushbu o’zaro aloqadorlik nimani anglatadi? Boshqaruv jarayoni 
mazmunining o’zi boshqaruv xodimida mexmat faoliyatining ko’p-qirraligidan 
tuzilgandir, demak uni jonli mexnat asosida baxolash lozim. Biroq, xisobga 
olishda, bizga ma`lumki, boshqaruv texnika vositalaridan, axborotlardan 
foydalaniladi va umuman olganda, boshqaruvning aniklangan natijalariga 
erishishda barcha turdagi xarajatlarning iqtisodiy baxosini berish kerak. Boshqaruv 
jarayonida uning maqsadlari, funktsiyalari, uslublar amalga oshadi. Bunday 
xolatda, boshqaruv samaradorligi xaqida gapirish, tashkiliy-iqtisodiy tizimda qaror 
ishlab chiqish va amalga oshirishning baxosi bilan bog’liqligini aks ettiradi. 
Boshqaruv jarayonining turli bosqichlari u yoki bu sifatda namoyon bo’ladi 
va boshqaruvning xar bir tashkiliy tizimi aniq ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda 
xo’jalik mexanizmi, boshqaruv mexanizmi va samaradorlikning barcha o’zaro 
aloqador tushunchalarini anglatadi. Ammo xar bir sermazmun tushunchalar asosiy 

---

198 
tushuncha atrofida shakllanadi, yoki ularga samaradorlikning shakl va turlari tizimi 
sifatida qaraladi. 
Samaradorlikning o’z mazmun va moxiyatiga iqtisodiy xamda ijtimoiy 
tavsifga ega xolat sifatida urku beriladi. Samaradorlik turlari xar xil maqsadlarni 
(o’zaro aloqador) va samaraning o’ziga xos shaklini (ijtimoiy va iqtisodiy) 
ifodalaydi. 
Boshqaruv samaradorligini aniklashda quyidagilar xisobga olinadi va 
mazkur doirada namoyon bo’ladi: ishlab chiqarish doirasida va iste`mol doirasida. 
Birinchi xolatda xo’jalik xisobidagi boshqaruv samaradorligi (korxona, firma), 
ikkinchidan esa, xalq xo’jaligdagi boshqaruv samaradorligi ilgor boshqaruv 
tizimini solishtirma baxolash va tanlash, rejalashtirish, takomillashtirish va 
boshqaruvni rivojlantirish uchun xizmat qilishi mumkin. Ob`ektni baxolashga 
bog’liq xodda samaradorlikning to’liq (umumiy) va lokal (xususiy) turlarga bo’lish 
mumkin (19-shaklga qarang). Birinchi xolda bshqaruv tizimi samaradorligi 
aniqlanadi. Ikkinchida – boshqaruv resurslarini aloxida turlaridan foydalanish 
samaradorligi (mexdat, axborot, moddiy) aniqlanadi.