Тошкент Архитектура Қурилиш Институти Бино ва Иншоатлар факултети Хайот фаолияти хавфсизлиги Фанидан

Ишлаб чиқаришда заҳарланишнинг кўпчилик қисми заҳарли газлар, буғлар, туман, аэрозоллар билан нафас олиш натижасида пайдо бўлади. Бунга ўпка тўқимаси сатҳининг катталиги, заҳарнинг қонга тез тушиши ва заҳарнинг нафас билан олинадиган ҳаводан турли органлар ва тизимларга ўтиш йўлида қўшимча тўсиқ лар йўқлиги сабаб бўлади.

Заҳарли моддаларнинг ҳаводан қонга ўтишида, уларнинг ўтиш тезлиги сувда эрувчанлигига тўғри пропорционал бўлади. Турли бирикмаларнинг қонда эрувчанлиги сувда эрувчанлигига яқинлиги туфайли уларнинг альвеоляр ҳаводан қонга ўтиши ҳам газлар диффузияси қонунларига биноан тақсимлаш коэффициенти деб номланадиган миқдорга боғлиқ.

заҳарнинг артериал қондаги миқдори

К = ----------------------------------------

заҳарнинг альвеоляр ҳаводаги миқдори

Заҳарнинг альвеоляр ҳаводаги миқдори қанчалик юқори ва унинг сувда эрувчанлиги катта бўлса, у қонга шунчалик тез тушади

Заҳарнинг альвеоляр ҳаводаги миқдори қанчалик юқори ва унинг сувда эрувчанлиги катта бўлса, у қонга шунчалик тез тушади

ва унинг қондаги миқдори шунчалик юқори бўлади.

Айрим бирикмалар ўпкадан артериал қонга ўтиб, у орқали организмнинг бошқа органлари ва тўқималарига ташилади ва улар билан яхши ўзаро таъсир қилади. Тез реакцияга киришадиган деб номланган бу моддалар қисқа муддат ичида бутун организмга тарқ алади. Секин реакцияга киришадиган моддалар артериал қондан тў қималарга бир мунча секинлик билан ўтади, шунга кўра уларнинг артериал қондаги зичлиги вена қонларидагига нисбатан юқори бўлиб туради. Тўқималар тўйина борган сари бу тафовут йўқолади ва модданинг нафас билан чиқариладиган ҳаводаги зичлиги унинг нафас билан олинадиган зичлигига яқинлашади. Тез реакцияга киришадиган моддалар нам шилимшиқ пардаларнинг юзасидаёқ парчаланишга учрайди ва қонга ўзгарган маҳсулотлар кўринишида сўрилади.

Заҳарларнинг тери орқали тушиши, тери заҳарли моддаларнинг эритмаси ва чанги билан ифлослангандагина эмас, балки ҳавода заҳарли газлар ва буғлар бўлганда ҳам заҳарлар тери орқали сўрилиши мумкин, чунки тери нафас олиш жараёнида қатнашади. Бундан ташқари ҳаводаги заҳарли буғлар ва газлар теридаги терда ва ёғ қатламида эриб, кейинчалик у орқали сўрилиши мумкин. Ёғларда ва ёғсимон моддаларда эрувчан заҳарли моддалар, хусусан, углеводлар, ароматин аминлар, бензол анилин эфир типидаги бирикмалар учун тери орқали ўтиш алоҳида аҳамиятга эга.