Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Boshlang’ich etaloni – eng yuqori metrologik xususiyatga ega etalon (laboratoriya, tashkilotlar, korxonalarda), ulardan bo’ysunuvchi etalonlarga, bor o’lchash vositalariga birlik­lar kattaligi uzatiladi. Davlatda boshlang’ich etalon bo’lib, birlamchi etalon ishlatiladi, respublika uchun, hudud, vazirlik (idora) yoki korxona uchun ikkilamchi yoki ishchi etalon ishlatiladi.
Ishchi o’lchash vositasi – o’lchash uchun mo’ljallangan, boshqa o’lchash vositalariga o’lchash birligini uzatish bilan bog’liq bo’lmagan o’lchash vositasi.
O’lchash vositalarini qiyoslash – o’lchash vositalarining belgilangan texnik talablarga muvofiqligini aniqlash va tasdiqlash maqsadida davlat metrologik xizmati yoki shunga vakolatlangan aloqa va axborotlashtirish sohasining metrologik xizmatlari tomonidan bajariladigan amal­larning majmui. Xatolik o’lchash vositasini qiyoslashda aniqlanadigan asosiy metrologik xarakteristika. U ishchi etalon va qiyoslangan o’lchash vositasining ko’rsatishlarini solishtirish orqali topiladi.
Qiyoslash birlamchi, davriy, navbatdan tashqari, inspektsion, kompleksli, elementli va tanlash bo’yicha ajratiladi [1]. Qiyoslashni olib borish va tashkil etishning asosiy talablari metrologiya qoida­larida va tavsiyalarida ko’rsatilgan. Qiyoslash, uni olib borish huquqiga ega bo’lgan metrologik xizmatlar tomonidan baja­riladi. Yaroqli deb topilgan o’lchash vositasiga qiyoslash guvohnomasi beriladi va qiyoslash tamg’asi qo’yiladi.
Darajalash – shkalaga ishchi etalon ko’rsatishlariga mos ravishda, belgilarni qo’yish yoki uni ko’rsatishi bo’yicha kattalikni aniqlangan qiymatini ishchi o’lchash vositasi shkalasidagi belgilarga mos ko’rsat­kichi bo’yicha aniqlanadi.
O’lchash vositalarini kalibrlash – o’lchash vositalarini haqiqiy metrologik xarakteristikalarini aniqlashda ushbu o’lchash vositasi ko’rsatgan miqdorni etalon orqali olingan mos keluvchi miqdor bilan o’zaro nisbatini aniqlashdagi operatsiyalar majmui. Agar o’lchash vositalari majburiy metrologik nazorat va tekshiruvdan o’tmasa, unda ular kalibrlashdan o’tadi.
Kalibr­lash natijalari bo’yicha o’lchash vositasining haqiqiy qiymati aniqlanadi yoki uning ko’rsatishiga tuzatmalar kiritiladi. Kalibrlash o’lchash vositasining xatoligini va qator metro­logik xarakteristikalarni baholash imkonini beradi. Birliklar kattaligini birlamchi etalonlardan ishchi etalonlarga uzatish metrologik zanjiri 1.1-rasmda ko’rsa­tilgan. Birlik kattaligini uzatish o’lchash orqali amalga oshiriladi.