Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Zanjirlar va komponentlar parametrlarini o‘lchashning rezonans usuli. Rezonans usuli past va yuqori chastotalarda chiziqli ikkiqutbliklar parametrlarini: induktivliklar, sig‘imlar, konturlar va g‘altaklar aslliklarini, kondensatorlarning yo‘qotishlar burchagi tangensini o‘lchashda keng qo‘llaniladi. Тadqiq qilinadigan ikkiqutblikni namuna kondensatorga yoki namuna induktivlik g‘altagiga ulab, tebranish konturi hosil qilinadi. Bu usulning ikki turi qo‘llaniladi. Ulardan birinchisi rezonans hodisasiga, ya’ni induktivlik g‘altagi va kondensatordan iborat konturda majburiy tebranishlar amplitudasining keskin o‘sishi va rezonans chastota­sining sig‘im va induktivlik qiymatlariga bog‘liqligiga asoslanadi. Bu usulning passiv variantidir.
Ikkinchi holda kontur atogeneratorning qisman beruvchi zanjiri bo‘lib xizmat qiladi va avtotebranishlar chastotasining konturning reaktiv parametrlariga bog‘liqligidan foydalaniladi.
Usulning bu aktiv varianti odatda generator usuli deyiladi. Bunday usulda tebranish konturi juda kichik rezonans chasto­tasiga ega bo‘lishi mumkin, chunki konturning yuqri aslligi talab qilinmaydi (konturning aktiv qarshiligi teskari aloqa zanjiri kirita­digan manfiy qarshilik bilan kompensatsiyalanadi). Bu katta sig‘imlar va induktivliklarni o‘lchash imkonini beradi.
Metodning passiv varianti ko‘p darajada asllik o‘lchagichi yoki kumetr deb ataladigan asbob yordamida amalga oshiriladi (9.11-rasm). Asbob ravon rostlanadigan darajalangan yuqori chastota generatori, o‘zgaruvchan sig‘imli namuna kondensatori va namuna induktivlik g‘altagidan tuzilgan tebranish konturi, o‘zgarmas sig‘imli C₁ va C₂ kondensatorlar hosil qilgan va generatorni tebranish konturi bilan bog‘laydigan kuchlanish bo‘lgichi hamda ikkita elektron voltmetrdan iborat (9.11-rasm), ulardan bir V₁ generator chiqishidagi kuchlanishni, ikkinchisi V₂ esa namuna kondensatoridagi kuchlanishni o‘lchaydi (Q-voltmetr).
Kumetr namuna induktivlik g‘altaklari komplekti bilan ta’minlangan bo‘lib, ular L_x klemmalari ulanadi va namuna konden­sator bilan asbobning chastotaviy diapazoni chegaralarida hosil qilish imkonini beradi. Bundan tashqari, C_x bilan belgilangan ikkita klemma ham bor bo‘lib, namuna kondensatorga o‘lchana­digan ikkiqutblikni parallel ulashga imkon beradi.
V₁ voltmetr shkalada chiziqchaga ega bo‘lib, u konturga ketma-ket kiritiladigan kuchlanishning nominal qiymati e ga mos keladi. V₂ voltmetrning shkalasi konturning asllik qiymatlarida darajalan­gan, bu E = Qe munosabatga asoslangan, bu yerda E – kontur sig‘imidagi kuchlanish, Q – asllik, e – konturga ketma-ket kiritil­gan kuchlanish.

9.11-rasm.
Chastotalar diapazoni 50 kHz dan 35 MHz gacha bo‘lgan kumetr namuna kondensator bilan ta’minlangan bo‘lib, uning sig‘imi 25 pF dan 450 pF gacha o‘zgarishi mumkin.
Kondensator C₂ rezonans chastotaga namuna kondensator bilan bir qatorda ta’sir ko‘rsatadi. Bu ta’sirni ekvivalent sig‘im C_e = C_namC₂/(C_nam + C₂) ni kiritib hisobga olish mumkin. U holda rezonans chastota uchun
(9.21)
ni hosil qilamiz.
Induktivlikni o‘lchash uchun g‘altakni kumetrning L_x klem­malariga L_nam o‘rniga ulanadi va generatorning talab qilinadigan chastotasini o‘rnatib, namuna kondensatorning sig‘imini o‘zgar­tirish bilan konturni rezonans chastotaga sozlanadi. Induktivlik (9.21) formula bo‘yicha hisoblanadi. Bunda effektiv induktivlik hosil bo‘lib, u haqiqiy induktivlikdan g‘altakning hisobiga olinmagan xususiy sig‘imi C₀ tufayli farq qiladi. Bu sig‘im chul­g‘amning ayrim o‘ramlari orasidagi sig‘imlardan qo‘shiladi va uning oxirlari orasida ulangan hisoblanadi.
Xususiy chastota deb ataladigan  chastotada, g‘altakda xususiy sig‘imli induktivlik rezonansi yuzaga keladi. Bu chastotada g‘altak sof aktiv qarshilikka ega bo‘ladi. Xususiy chastotasidan yuqori chastotada uning qarshiligi sig‘imlidir. ω_n, ω₀ chastotada g‘altakning ekvivalent sxemasini effektiv induk­tivlik L_eff va aktiv qarshilik R_eff ning ketma-ket ulanishi bilan ifoda­lash mumkin. Bu parametrlarni induktivlik va aktiv qarshi­likning ha­qi­­qiy qiymatlari orqali ushbu formulalar bilan ifodalash mumkin:
(9.22)
bu formulalar ikkala effektiv qiymat haqiqiy qiymatlardan katta­ligini ko‘rsatadi.
G‘altakning xususiy sig‘imini konturni ikkita turli chastota:  ga sozlash natijalaridan topish mumkin. Bu yerdan:

Hisoblash qulay bo‘lishi uchun ω₁ = 2ω₂ deb olish mumkin, u holda