Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Kvadratorli elektron vattmetr. Bu tipdagi vattmetr ma’lum algebraik (a + b)² – (a – b)² = 4ab ayniyat asosida ishlaydi. Bu yerda ikkita kattalikning ko’paytmasi ularning yig’indisi, ayirmasi va kvadratga ko’tarish bilan almashti­ri­ladi. Elektron sxemalarda qo’shish va kvadratga ko’tarish ko’pay­tirishga qaraganda osonroq bajariladi.
Ayniyatda a va b ning o’rniga kuchlanish va tokka mos ifodalarni, ya’ni a = Usinωt va b = RIsin(ωt – φ) ni qo’yamiz:
[Usinωt + RIsin(ωt – φ)]² – [Usinωt – RIsin(ωt – φ)]² =
= 2RUcosφ – 2RUIcos(2ωt – φ).
O’zgarmas tashkil etuvchi 2RUI quvvatga proportsional va uni magnitoelektrik vattmetr yordamida o’lchash mumkin. O’zgarmas tashkil etuvchini filtrlash lozim, buning uchun milliampermetrni o’zgarmas sig’imli kondensator bilan shuntlash etarlidir. Qo’shish va ayirish operatsiyalarini operatsion kuchaytirgichlar, ikkinchi darajaga ko’tarishni esa kvadratik xarakteristikali elementlar – kvadratorlar bajaradi. Kvadratorli vattmetrning tuzilish sxemasi 5.31-rasmda, printsipial sxemasi esa 5.32- rasmda tasvir­langan bo’lib, bunda kvadratorlar sifatida termo­elektrik o’zgart­gichlardan foydalanilgan.

Vattmetrning kirish qisqichlari 1, 2 lar o’lchanayotgan quvvat manbasining chiqishi bilan, chiqish qisqichlari 3, 4 lar esa yuklama Z_yuk bilan ulangan. Yuklama toki bir xil qarshilikka ega bo’lgan va ketma-ket ulangan ikkita rezistor R orqali oqib o’tadi, bunda qarshilik yuklama qarshiligi moduli |Z_yuk| bilan qiyoslaganda hisobga olmasa ham bo’ladigan darajada kichikdir. Bu rezistorlarda yuklama tokiga proportsional kuchlanishlar U₁ = U₂ = iR tushadi.

Yuklamaga parallel qilib R_V rezistor ulangan, uning qarshiligi |Z_yuk| dan ko’p marta katta va R dan umuman katta. Shu sababli R_V dan olinadigan kuchlanish  U_V = KU_yuk yuklama­dagi kuchlanishga proportsional deb hisoblash mumkin. U₁ + U_V va U₁ – U_V kuchlanishlar mos ravishda termo­o’zgartgichlar TO’₁ va TO’₂ larning qizdirgichlari zanjiriga beriladi. Qizdir­gichlar toklari i₁ va i₂ ni kamaytirish uchun R₁ va R₂ rezis­torlar ulangan bo’lib, ularning qarshiliklari R rezistorlar qarshiliklaridan juda katta.
Shunday qilib, termoo’zgartgichlarning qizdirgichlari orqali o’tadigan toklar mos ravishda quyidagiga teng:
i₁ = (U₁ + U₂)(R₁ + r_qizd) va i₂ = (U₂ – U_V)(R₂ + r_qizd),
bu yerda r_qizd – qizdirgich qarshiligi.
Ma’lumki, E_T termo-EYuK qizdirgich tokining ta’sir qilayotgan qiymatiga proportsional, bu yerda k – propor­tsional­lik koeffitsientiga bog’liq bo’lib, u termo­o’zgartgich tipiga bog’liq. Shu sababli TO’₁ va TO’₂ termo­o’zgartgich­lardan olinayotgan termo-EYuK uchun ifodani ushbu ko’rinishda ifodalash mumkin:
. (9.41)
. (9.42)
Termoparalar bir-biriga uchrashma qilib ulangan, de­mak, milliampermetr ko’rsatishi termo-EYuKlar ayir­masi E_T1 – E_T2 ga proportsionaldir. U₁ = U₂ = iR, U_V = kU_yuk va R₁ =  R₂ = R ekanligini hisobga olib, (5.41) va (5.42) formula­lar­ga asosan quyidagini hosil qilamiz:
(5.43)
bu yerda α – proportsionallik koeffitsienti bo’lib, vatt/voltlarda o’lchanadi.
Ichki qarshiligi R_A bo’lgan magnitoelektrik milli­amper­metr orqali yuklama iste’mol qiladigan o’rtacha quv­vatga proportsional I_A tok oqib o’tadi:
, (5.44)
bu yerda b – kvadratorli vattmetr sezgirligi bo’lib, milliampervattlarda o’lchanadi. Termopara qarshiligi milliampermetr qarshiligi bilan taqqoslanganda kichikdir va biz uni hisobga olmaymiz. Milliampermetr shkalasini quvvat birliklari – vattlar yoki millivattlarda darajala­nadi.
Kvadratorli vattmetrlarni o’nlab gertslardan 1 MGs gacha chastotalar diapazonida qo’llaniladi. Ularning afzallik­lari shuki, ko’rsatishlari kuchlanish va tok shakliga bog’liq­mas holda chastota va fazaviy siljishga kam bog’liqdir. Xato­ligi 1,5...2% ni tashkil etadi. Asosiy kamchiligi – termo­o’zgartgichlar xarakteristikalarining to’la identik bo’lish talabidir.