Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Nazorat savollari
1. Aloqa va axborotlashtirish sohasining metrologik ta’minotini shakllantirilishining asoslari nimadan iborat?
2. O’lchash vositalarini tashkil etish va qiyoslash bo’yicha umumiy qoidalarni qaysi normativ hujjat belgilaydi?
3. O’zbekiston Respublikasida o’lchashlar birliligini ta’minlashning eng muhim vositasi nimadan iborat?
4. O’lchash metodlarini qanday guruhlarga ajratish mumkin?
5. O’lchashlarning «Bevosita baholash» metodi nimani aniqlash imkonini beradi?
6. «O’lchov bilan taqqoslash» metodi nimani baholash imkonini beradi?
7. «Bevosita baholash» va «o’lchov bilan taqqoslash» metodlarining farqi nimadan iborat?
8. «Bevosita baholash» metodiga nima asos qilib olingan?
9. «O’lchov bilan taqqoslash» metodiga nima asos qilib olingan?
10. «Bevosita baholash» metodi qaysi usullar bilan amalga oshirilishi mumkin?

2-BOB. O’LCHASH XATOLIKLARI
Asosiy tushunchalar
Har xil sabablarga ko’ra o’lchashlarda o’lchash natijasining haqiqiy qiymatdan og’ishi muqarrar. O’lchash ob’ektining baholanishi o’lchash natijasi orqali topilgan haqiqiy qiymat bilan belgilanadi. Ular o’lchash usuliga, o’lchash vositasiga, operatoriga bog’liq.
O’lchash xatoligi – o’lchash natijasining o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatdan og’ishidir. Xatoliklar­ absolyut va nisbiy xatoliklarga ajratiladi. O’lchashning absolyut xatoligi – o’lchanayotgan kattalikning birliklarida ifodalangan xatoligidir, ya’ni
(2.1)
bu yerda ∆ – o’lchashning absolyut xatoligi; A – o’lchash natijasi; X – o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati.
O’lchashning nisbiy xatoligi – o’lchash absolyut xatoli­gining o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga nis­batidir (foizda), ya’ni
(2.2)
Xatolikni bu ifodalar bo’yicha aniqlash uchun o’lchanayot­gan kattalik X ning haqiqiy qiymatini bilish kerak. O’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati noma’lum bo’lganligi uchun yuqorida ko’rsatilgan ifodalarga xatolik to’g’risida taqribiy ma’lumotlarni ifodaga ta’sir etuvchi qiymati qo’yiladi. Kattalikning haqiqiy qiymati, kattalikning tajriba yo’li bilan topilgan qiy­mati; u asl kattalikning qiymatiga shunchalik yaqinki, maz­kur maqsad uchun uning o’rniga foydalanish mumkin.