Тошкент ахборот технологиялари университети “телевидение асослари”

Иккилик кодда ифодаланган бир разряд ёки иккита белги (символ) бит деб аталади. Одатда квантлаш сатҳининг қиймати 2 нинг даражасига тенг бутун сон билан, яъни N = 2ⁿ аниқланади. Дискретлаш, квантлаш ва кодлаш одатда бир қурилма аналог – рақам ўзгартиргич (АРЎ) ёрдамида бажарилади ва бу жараён 1.6-расмда кўрсатилган.



0000 – 0 0100 – 4 1000 – 8 1100 - 12
0001 – 1 0101 – 5 1001 – 9 1101 - 13
0010 – 2 0110 – 6 1010 – 10 1110 - 14
0011 – 3 0111 – 7 1011 – 11 1111 - 15
1.6- расм. Аналог – рақам ўзгартиришдаги сонларни паралел ва кетма –кет иккилик тизимига ўтказиш жараёни.
Телевидениега рақамли тизимларни киритиш бўйича тадқиқотлар йигирманчи асрнинг 30-йилларидан бошланган ва фақатгина ХХ аср охирларига келиб қўлланила бошланди. Телевизион сигнал спектрининг юқори частотаси 6 МГцга тенг бўлганлиги сабаб дискретлаш частотаси камида F_такт =12 МГц бўлиши керак эди. Бу эса ўз навбатида рақамли сигнални ўзгартириш ва узатиш қурилмаларининг ишлаш тезлигига қаттиқ талаблар қўйилишига олиб келади. Турли давлатларнинг рақамли телевизион стандартларини мувофиқлаштириш мақсадида дискретлаш частотаси 13,5 МГц деб қабул қилинган. 130 дан 200 гача бўлган кўз кўриш юқори даражасини (градациясини) таъминлаш учун 8 разрядли код қўлланилиб, 256 ярим тонни узатиш таъминланади. Бунда рақамли композит сигнал узатиш тезлиги
С=N*f_такт = 8*13,5=108 Мбит/с, (1.1)
бу ерда N – коднинг разряди.
Бундай тезликни телевизион сигналларга ишлов бериш қурилмаларида ва алоқа каналлари орқали узатишда таъминланиши лозим, табиийки бу талабни бажариш техник томондан мураккабдир.
Овоз сигналларини рақамли ҳолатга ўтказиш. Инсонлар овозни (товушни) 15 Гц дан 22 кГц гача бўлган частоталарда, ёши улғайгач эса 20 Гцдан 18 кГц гача бўлган тўлқин оралиғида эшитади (қабул қилади). Худди шундай ҳолат тўлқиннинг амплитудаси, яъни овоз баландлигига ҳам тегишли. Инсон қулоғининг эшитиш динамик диапазони 96 дБ яқин,яъни овознинг юқори қиймати (ундан юқориси қулоққа оғриқ беради - оғриқ бериши бўсағаси) ва энг кам қиймати орасидаги фарқ 30 минг мартадан кўпроқ.
Овоз сигналининг частота диапазони кенглигини ҳисобга олиб, студияларда саноқларни бирламчи квантлаш ∆А=16... 24 бит/ саноқ тезлигида амалга оширилади ва дискретлаш частотаси эса F_g = 44,1 – 96 кГц оралиғида қабул қилинади. Овозни студия каналларида дискретлаш учун 16 разрядли кодлаш қўлланилади (16 бит/саноқ)ва унинг полоса оралиғи ∆F= 20-20000Гц бўлиб, дискретлаш часотаси F_g = 48кГцга тенг. Бундай рақамли каналнинг динамик диапазони 54 дБ дан кам бўлмаслиги лозим. Агар F_g = 48кГц ва ∆А=16 бит/саноқ бўлса, узатилаётган рақам оқимининг тезлиги (1та сигнални узатиш учун) v = 48*16=768 кбит/с ва стерео овоз учун эса 1,5 Мбит/с бўлади. Бундай юқори дискретлаш частотаси (48 кГц) АРЎнинг кириш қисмидаги паст частота фильтрни соддалаштиришга ва овоз сигнали сифатини бузилишига йўл қўймайди ҳамда 20 кГцдан катта овоз тебранишларни ўтказмасликни таъминлайди.
1.1 - жадвалда овознинг рақамли кўринишидаги баъзи вариантларнинг кўрсатгичлари келтирилган.

1.1-жадвал

Ишлатиш соҳалари	Дискретлаш частотаси,кГц	Квантлаш сатҳининг сони	Иккилик белгиларнинг узатиш тезлиги, Кбит/с
Компакт - диск	44,1	±32768	705,6 (бир канал учун)
Рақамли радио эшиттириш, рақамли телевидение	48	±32768...±524288	768 – 960 (бир канал учун)