Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

396

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

tizim doirasida shakllangan yuridik texnika, huquqiy tizimning prinsiplari va 

boshqalar qabul qilinishi mumkin

1

. Qiyosiy huquqshunoslikda va maxsus yuri-

dik adabiyotlarda shakllangan ta’rifga binoan,

 huquqiy oila deganda, turli 

xususiyat va belgilarning umumiyligi asosida ajraluvchi hamda farqlanuvchi 

milliy huquqiy tizimlarning yig‘indisi tushuniladi

2

. 

Xalqaro huquq fanida ham «milliy huquqiy tizim» iborasi keng qo‘llaniladi. 

Bunda bir mamlakat miqyosida shakllangan va amal qiladigan huquqiy tizim 

nazarda tutiladi. Har bir mamlakatda davlat tuzilishi, davlat boshqaruv shakl 

va davlat organlari majmui turlicha va ularning huquqiy mustahkamlanishi 

(rasmiylashuvi) o‘ziga xos bo‘ladi. Shunga ko‘ra, mamlakat ijtimoiy-siyosiy 

voqeligiga mos milliy huquqiy tizim qaror topishi tabiiy. Ammo, tarixan o‘zaro 

yaqin rivoj topgan qator jamiyatlarda (mamlakatlarda) shaklan o‘xshash va 

mazmunan yaqin huquqiy institutlar, huquqiy an’ana, qadriyat va normalar 

qaror topadi. Xuddi ana shu huquqiy institutlar, voqeliklar va normalar turli 

milliy huquqiy tizimlarning bir huquqiy oilaga uyushishiga asos bo‘ladi. Bun-

dan tashqari, mamlakatda istiqomat qilayotgan xalqning mentaliteti, millat-

ning o‘ziga xos xususiyatlari, qadriyatlari, urf-odati va an’analari ham huquqiy 

tizimni shakllantirishga, uning mazmuniga ta’sir o‘tkazadi.

Demak, 

«huquq oilasi» huquq tizimi va huquqiy tizimga nisbatan keng 

ma’noli tushuncha bo‘lib, ularni o‘z tarkibiga qamrab oladi. Huquq oilasi ba’zan 

yuridik adabiyotlarda huquqiy tizim tushunchasi bilan aynanlashtiriladi

3

. Qiyo-

siy huquqshuqshunoslik bilan shug‘ullanuvchi olimlar tomonidan «huquq oila-

si» atamasi turlicha talqin etiladi. Jumladan, R. David «huquqiy tizimlar oilasi», 

K-O. Ebert va M. Reynstayn «huquqiy doiralar», I. Sabo «huquqiy tizimlar 

shakli», S.S. Alekseev «tuzilmaviy umumiylik» – deb ataydilar. 

Huquq oilasi huquqiy tizimlarning paydo bo‘lishi, rivojlanishiga asos 

bo‘luvchi, o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan, tarixan shakllangan, bir necha 

milliy huquqiy tizimlarning birligini ifodalovchi dunyo huquqiy voqeligining 

eng katta tarkibiy qismidir. Bir qator huquqiy tizimlarga xos bo‘lgan umumiy 

xususiyatni belgilab olish, ularni huquq oilalariga ajratish imkonini beradi. 

«Huquq oilasi» kategoriyasi yuridik belgilari o‘xshash bo‘lgan huquqiy tizimlar 

guruhini ifodalashga xizmat qiladi. Bu tushuncha o‘zaro o‘xshash yuridik bel-

gilarga ega bo‘lgan huquq tizimlarining nisbiy birligini anglatish uchun xizmat 

qiladi va aytib o‘tilgan tizimlarning muayyan tarixiy rivojlanish xususiyatla-

rini, ya’ni tuzilishi, huquq manbalari, yetakchi huquq institutlari va sohalari, 

1 

Общая Теория государства и права. Академический курс. Т.2. – М., 1998. – 99-bet.

2 

Qаrаng: Синюков В.Н. Российская правовая система. Введение в общую теорию. – Саратов, 

1994. – 166-bet.

3 

Qаrаng: Давид Р. Основные правовые системы современности. – М., 1988.

---