Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Yuridik fanlar quyidagi tarzda klassifikatsiya (tasnif) qilinadi:

a) tarixiy-nazariy-huquqiy fanlar (davlat va huquq nazariyasi, davlat 

va huquq tarixi, siyosiy-huquqiy ta’limotlar tarixi va hokazo);

b) maxsus yoki tarmoq huquqiy fanlar (masalan, fuqarolik huquqi, 

jinoyat huquqi, mehnat huquqi, ma’muriy huquq, konstitutsiyaviy huquq, moli-

ya huquqi, yer huquqi, jinoyat protsessual huquqi va boshqalar);

d) amaliy yuridik fanlar (masalan, kriminalistika, kriminologiya, sud 

tibbiyoti, sud statistikasi, sud buxgalteriyasi va hokazo).

Davlat va huquq nazariyasi yuridik fanlar tizimida umumiy, fundamental 

va metodologik fan sifatida namoyon bo‘ladi. Davlat va huquq nazariyasining 

---

33

I bob.

 Davlat va huquq 

nazariyasining prеdmеti va mеtodi

boshqa huquqiy fanlar bilan aloqasi ana shundan kelib chiqadi. Davlat va huquq 

nazariyasi maxsus va amaliy-huquqiy fanlarning aniq materiallariga tayanadi, 

ularni nazariy jihatdan umumlashtiradi. Umumiy va fundamental fan sifatida 

huquqshunoslikning asosiy tushunchalari va qoidalarini shakllantiradi. 

Davlat va huquq nazariyasi 

metodologik fan sifatida boshqa sohaviy 

huquqiy fanlar uchun xususiy yuridik metodlarni va rahbariy prinsiplarni ish-

lab chiqadi. Davlat va huquq nazariyasi bilan davlat va huquq tarixi fani bir-biri 

bilan chambarchas bog‘langandir. Ularning har ikkisi davlat va huquq borasida 

bahs yuritadi. Davlat va huquq tarixi davlat va huquqning vujudga kelishi va 

rivojlanishi jarayonini to‘liq, xronologik tarzda o‘rganadi.

Tarix va nazariya bir-birisiz bo‘lmaydi, biri ikkinchisini taqozo etadi. Dav-

lat va huquq tarixi fani, o‘z navbatida, ayrim nazariy xulosalarni chiqaradi, 

nazariy prinsiplar asosida ish ko‘radi. Davlat va huquq nazariyasi fani esa 

o‘z xulosalarini tarixiy materiallar yordamida asoslaydi, bunda u tarixiylik 

metodidan foydalanadi. Har qanday tarixiy faktni nazariyasiz yoritish, izohlash 

mumkin emas. Nazariya tarixiy voqealarga yondashish usulini belgilaydi va 

shu bois tarixni ilmiy o‘rganish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Davlat va huquq 

nazariyasi boshqa huquqiy fanlar bilan ham xuddi shunday ikki yoqlama alo-

qadadir. Demak, davlat va huquq nazariyasi huquqshunoslik fanlari tizimida 

markaziy, yo‘naltiruvchi, umumlashtiruvchi ahamiyatga ega bo‘lish bilan birga, 

barcha yuridik fanlarning yutuqlarini uyg‘unlashtiradi va ularning o‘zaro 

boyishiga ko‘maklashadi.

Fanning funksiyasi uning e’tibori qanday 

vazifani bajarishga qaratilganligidan va ta-

biatidan kelib chiqadi. Davlat va huquq naza-

riyasi o‘z oldiga qo‘yilgan vazifani ado etish 

uchun quyidagi funksiyalarni bajaradi: