Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

343

XVI bob.

 Huquqiy tizim

va huquqiy islohot

Huquq tizimi – huquqning ichki tuzilishi, ichki qurilishi – tarkibi bo‘lib, 

u huquqning qanday qismlardan iborat ekanligini va qismlar o‘rtasidagi muno-

sabat hamda nisbatni ko‘rsatadi. Yoki, huquq tizimi – ijtimoiy munosabatlarni 

tartibga soluvchi huquqning ichki tuzilishi bilan bog‘langan, huquqiy norma-

larni izchil tarzda joylashtirilishining ifodasidir. Yuqoridagi fikrlardan ko‘rinib 

turibdiki, huquq tizimi huquqning ichki tarkibiy tuzilishidir. Uning tarkibiga: 

huquq normalari, huquq institutlari va huquq sohalari (tarmoqlari) kiradi. De-

mak, 

huquq tizimi – huquqning ichki tuzilishi, uning tarkibiy qismlarini tash-

kil etilishi va joylashishining muayyan tartibini ifodalaydi. 

Huquqiy tizim esa, mamlakat hududi doirasida amal qiladigan barcha yuri-

dik vositalar, huquqiy jarayonlar, institutlar va muassasalarning yig‘indisidan 

iborat bo‘lib, jamiyatning huquqiy tuzilishi, uning butun huquqiy hayoti va 

huquqiy jihatdan tashkil etilishini ifodalaydi.

Huquqiy tizim nafaqat huquq normalarining o‘zi, balki ularni harakatga 

keltiruvchi, o‘zaro bog‘liq huquqiy hodisalar yoki vositalar hamda ularning bir 

butun harakatdagi ko‘rinishidir. Huquqiy tizim tarkibiga huquq normalari bi-

lan bir qatorda, huquq ijodkorligi, huquqni qo‘llash, huquqiy amaliyot, huquqiy 

ong, huquqiy madaniyat, huquqiy mafkura, huquqiy siyosat, huquqiy tamoyil-

lar, yuridik muassasalar va boshqalar kiradi. Huquqiy tizim asosan muayyan 

mamlakat va davlat miqyosida amal qiladi. Chunki, davlatlarda hokimiyatni 

amalga oshirish usuli, davlat organlarining tashkil etilishi va shu kabi davlat-

ning asosiy siyosiy xususiyatlariga qarab, uning qonunchiligi va huquqiy tizimi 

yaratiladi. 

Huquqiy tizim tushunchasini muayyan davlatlardagi huquqiy voqelik-

ka nisbatan qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Bir qator huquqiy tizimlarga xos 

bo‘lgan umumiy xususiyatlarni belgilab olish, ularni huquq oilalari bo‘yicha 

tasniflash imkonini beradi

1

. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, jamiyatda mavjud 

huquq tavsifiga tizimli yondashilganda, uning barcha tarkibiy qismlari xalqning 

manfaat va irodasini ifodalashida namoyon bo‘ladi. Huquqiy tizimning alohida 

tarkibiy qismlari tegishli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish jarayonida 

o‘zaro chambarchas bog‘langan bo‘ladi va bir-biriga faol ta’sir ko‘rsatadi. Bun-

day tartibga solish yagona maqsadga, ya’ni jamiyat barqarorligini ta’minlash, 

huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini shakllantirishga yo‘naltirilgan.

O‘zbekiston Respublikasi huquqiy tizimi – mamlakatimizdagi huquqiy 

voqelikni, ijtimoiy borliqning tarkibiy qismi sifatida ifodalovchi nisbatan yangi 

huquqiy kategoriyadir. Mamlakatimiz mustaqillikni qo‘lga kiritganidan so‘ng, 

mohiyat va mazmun jihatdan mutlaqo yangi milliy huquqiy tizimni shakllanti-

1 

Qаrаng: Вишневский А.Ф. Общая теория государства и права // А.Ф. Вишневский, Н.А. Гар-

баток, В.А. Кучинский; Под общ. ред. проф. В.А. Кучинского. – М., 2004. – 280-bet.

---