Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

431

XXI bob.

 Qonuniylik va 

huquqiy tartibot. Intizom

lanishi prinsipi; ijtimoiy adolat prinsipi; qonun va sud oldida barchaning 

tengligi prinsipi; aybsizlik prezumpsiyasi; fuqarolarning mahalliy o‘zini o‘zi 

boshqarish prinsipi va boshqalar

1

.

Shuningdek mamlakatda qonun ustuvorligini ta’minlashning 

yuridik, ijti-

moiy, g‘oyaviy va ruhiy mexanizmini atroflicha tahlil etish lozim.

Yuqoridagi tahlillar asosida shuni ta’kidlash mumkinki, 

qonuniylik – 

davlatning qonunlarida, qonun ijodkorligi hamda qonunosti huquq ijodkorligida 

huquqni aniq ifodalanishi g‘oyasi, talabi va tizimi (rejimi)ni anglatadi

2

. Qo-

nunlarda va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda adolatni, huquqni ifodalash 

va uni huquqni qo‘llash jarayoniga singdirish, bunda inson huquq va manfaat-

larini ta’minlash qonuniylikning mazmunini tashkil etadi. Z.M. Islomovning 

fikricha, «qonuniylik – ijtimoiy hayotda huquq va qonun hukmronligidan, ij-

timoiy munosabatlarning barcha ishtirokchilari tomonidan huquqiy normalar 

ko‘rsatmalarini og‘ishmay amalga oshirish, jamiyatda tartib va uyushqoqlikni 

ta’minlashdan iborat ijtimoiy-siyosiy rejimdir»

3

. 

Qonuniylik – murakkab, serqirra hodisa bo‘lib, u turli-tuman shakllarda 

namoyon bo‘ladi. Uning tabiatini quyidagi talablar yig‘indisi ifodalaydi: a) qo-

nunlarning ular yo‘naltirilgan subyektlar tomonidan aniq va bekamu-ko‘st ba-

jarilishi; b) qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning iyerarxiyasiga 

rioya etilishi; d) qonuniylik o‘zida qonunning qat’iyligini, ya’ni qonunni qabul 

qilgan organdan tashqari, uni hech kim bekor qila olmasligi talabini mujassam 

etadi

4

.

Jamiyatda qonuniylik turli shakllarda namoyon bo‘ladi: 

avvalo, Konstitutsiya 

va qonunlarni o‘tmish va hozirgi davrning ilg‘or g‘oyalari bilan sug‘orilganligi, 

inson huquq va erkinliklari ustuvorligining ta’minlanganligi, qonunlarning adolatli-

ligi va xalq manfaatiga xizmat qilishga asoslanganligida; 

ikkinchidan, qonun-

ning ustuvorligi, ya’ni qonunlarning konstitutsiyaga, qonun osti normativ huj-

jatlarning qonunlarga mos kelishida; 

uchinchidan, davlat organlari, mansabdor 

shaxslar va fuqarolarning konstitutsiya, qonunlar va boshqa normativ-huquqiy 

hujjatlarga og‘ishmay, so‘zsiz rioya qilishida.

Adabiyotlarda qonuniylikni tor va keng ma’noda tushunish mavjud. 

Tor 

ma’noda qonuniylik – barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, man-

sabdor va yuridik shaxslar hamda fuqarolar tomonidan amaldagi qonunlarga 

aniq va og‘ishmay rioya qilish. 

Keng ma’noda qonuniylik davlatning qonun 

1 

Оdilqоriyev Х.T. Kоnstitutsiya vа bаrkаmоl jаmiyat оrzusi. – T., 2012. – 340–342-bеtlаr.

2 

Qаrаng: Общая теория государства и права. Академический курс. Том 2. – М., 2000. – 507-bet.

3 

Islоmоv Z.M. Dаvlаt vа huquq nаzаriyasi. – T., 2007. – 855-bеt.

4 

Qаrаng: Проблемы общей теории права и государства. Учебник для вузов / Под общ. ред. 

проф. В.С. Нерсесянца. – М., 2008. – 465-bet.

---