Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

436

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Qonuniylikni amalga oshirishning 

iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy, ijti-

moiy, jamoatchilik, huquqiy kabi kafolatlari mavjud.

Iqtisodiy kafolatlar – jamiyatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, samarali 

soliq tizimi, yuqori darajadagi ishlab chiqarish, moddiy ne’matlarning adolatli 

taqsimoti tizimining mavjudligi, iqtisodiyotning mustahkam huquqiy bazasi 

yaratilganligi bilan belgilanadi. Shuningdek, qonuniylikning iqtisodiy kafolati 

xilma-xil mulk shakllarining mavjudligi, monopoliyaning cheklanganligi, ijti-

moiy inqirozning yo‘qligi, fuqarolarning yuqori darajada ijtimoiy va moddiy 

ta’minlanganligi bilan ham tavsiflanadi. 

Jamiyatda qabul qilingan har bir qonun o‘zining iqtisodiy negiziga 

ega bo‘lishi lozim, chunki huquqiy normalarning amaliyotga tatbiq etilishi 

uchun muayyan sarf-xarajatlar talab qilinadi. Agar qonun qabul qilinsa-yu, 

lekin u iqtisodiy jihatdan ta’minlanmasa, amaliyotga tatbiq etila olmaydi. 

Ayonki, qonun normalarini amalga oshirish bevosita iqtisodiy manbalarga 

tayanadi.

Siyosiy kafolatlar – davlat va uning faoliyatini yuqori darajada tashkil 

qilinganligi, hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipining joriy etilganligi, davlat or-

ganlarining Konstitutsiya asosida tuzilganligi, demokratik siyosiy tartibning 

mavjudligi va boshqalarda namoyon bo‘ladi. Siyosiy kafolatlar mazmunini de-

mokratiyaning mustahkamlanishi, davlat va jamiyat qurilishi, oshkoralik tar-

zida jamoatchilik tomonidan ma’muriy organlar faoliyatini nazorat qilishning 

kengayishi, adolatli siyosiy tizimning shakllanishi va rivojlanishiga erishish 

tashkil etadi. Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan siyosiy normalarni amalga 

oshirish uchun fuqarolarning erkin fikrlashiga sharoit yaratilishi, shuningdek, 

ommaviy axborot vositalariga nisbatan senzuraning bekor qilinishi kabi talab-

lar qo‘yiladi va ular bajarilishi lozim.

Mafkuraviy kafolatlar – jamiyatda hurfikrlilik, so‘z va fikr, ma’naviy 

rivojlanish erkinligi, diniy bag‘rikenglikning amal qilishi va insonlarning yuqo-

ri ma’naviyatga egaligida namoyon bo‘ladi. Aholi qonunlarni muqaddas bilib, 

uni hurmat qilishi hamda unga so‘zsiz bo‘ysunishiga huquqiy savodxonlik va 

huquqiy tarbiyani yo‘lga qo‘yish, ommaning huquqiy ongi va madaniyatini 

yuksaltirish orqali erishish mumkin.

Ijtimoiy kafolatlar – bunda qonunlar qabul qilishda aholining ijtimoiy 

himoyaga muhtoj qatlamlarining manfaatlari ustuvor inobatga olinishi lozim. 

Zero, davlat tomonidan qabul qilingan qonunlar oldida mamlakat barcha 

fuqarolari teng bo‘lib, qonun talablarini jamiyatning barcha a’zolari birday 

qabul qilishi shart. Shu bois qonun qabul qilish jarayonida uning norma-

larida jamiyatning barcha ijtimoiy qatlamlari manfaatlarining inobatga olini-

shi qonuniylikka erishishning garovidir. Shuningdek, qonuniylikka erishishda 

---