Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

437

XXI bob.

 Qonuniylik va 

huquqiy tartibot. Intizom

mamlakatda kuchli ijtimoiy siyosatni, ya’ni aholining bandlik darajasi yuqori-

ligi, ishsizlikdan himoyalanishning kafolatlanganligi, aholi kam ta’minlangan 

qismining davlat tomonidan ijtimoiy himoyalanganligi katta ahamiyat kasb 

etadi. 

Jamoatchilik kafolati – qonunlarni amalga oshirishda faqatgina davlat-

ning tashabbusi yetarli emas. Qonunlarning ijrosini ta’minlashda davlat organ-

laridan tashqari, mansabdor shaxslar, ayniqsa, keng jamoatchilik – mahalla, 

maktab va boshqa ta’lim muassasalari, xotin-qizlar kengashi, yoshlar ijtimoiy 

harakati, nodavlat tashkilotlar, kasaba uyushmalari muhim o‘rin tutadi. 

Shuning uchun mazkur jamoat birlashmalari qonunlarning amalga oshirilishi 

hamda ular buzilishining oldini olishda faol ishtirok etishlari lozim. Fuqarolik 

jamiyati institutlari qanchalik faol va kuchli bo‘lsa, qonuniylikning jamoatchilik 

tomonidan kafolatlanishi shunchalik ta’sirchan bo‘ladi.

Yuridik kafolatlar – qonunchilik faoliyati va huquqiy tizimning mu-

kammalligi, jamiyat, davlat va fuqarolarning yuqori darajada huquqiy ong va 

madaniyatga egaligi, yuridik amaliyot va yuridik fan (ta’lim) ning rivojlangan-

ligi bilan belgilanadi. Yuridik kafolat qonuniylikni ta’minlovchi kafolatlarning 

boshqa turlaridan keskin farq qiladi hamda samaraliroqdir. Chunki, yuridik 

kafolat qonunlar amal qilishi uchun asosiy garov hisoblanadi. Bunda huquqiy 

normalarning takomillashuvi, ularning bekamu-ko‘st tatbiq etilishi, shuningdek 

huquqiy normalar buzilishining oldini olishda mansabdor shaxslarning faoliyati 

va mas’uliyati katta o‘rin egallaydi.

Jamiyatda qonuniylik va huquqiy tartibotni ta’minlash va qo‘riqlashda 

huquqiy kafolat ikki usulga, ya’ni: ishontirish va majburlash usullariga 

tayanadi. 

Ishontirish usuli keng xalq ommasiga qonunlar va huquqiy normalar 

mazmunini tushuntirish orqali, ular ongiga singdirish va boshqa tarbiyaviy 

choralar ko‘rish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bunda qonunlarga ixtiyoriy rioya 

qilinishiga erishiladi. 

Majburlash usulida qonunlar va boshqa huquqiy norma-

lar buzilgan taqdirda, davlat organlari tomonidan majburiy choralar qo‘llash 

amalga oshiriladi. Shu tariqa qonunning bajarilishiga erishiladi. Umuman qo-

nuniylikni ta’minlash va rivojlantirishda, avvalambor majburlash emas, balki 

ishontirish usuli asosiy o‘rin tutadi. Qachonki ishontirish ko‘zlangan natijani 

bermasa, huquqbuzar shaxs amaldagi huquqiy va ijtimoiy tartibotga qarshi o‘z 

harakatini davom ettirsa, shu vaqtdagina majburlash usuli qo‘llanilishi mum-

kin. Majburlash hamma vaqt ishontirishga asoslanadi. Ishontirish usuli huquq-

da mustahkamlangan yurish-turish qoidalarini ta’minlash maqsadida jamiyat 

a’zolari ongiga davlat va jamoat tashkilotlarining faol ta’sir qilishidir. Qonuniy-

lik va huquqiy tartibotni ta’minlashda jamoatchilikka tayanish huquqiy davlat 

va fuqarolik jamiyatining ustuvor talabidir.

---