Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Aybsizlik 

prezumpsiyasi. 

Yuridik javobgarlik 

va qilmishning 

huquqqa xilofligini 

istisno qiluvchi 

holatlar

4-§.

---

478

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

ham gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi 

kerak. Fuqaroning aybsizlik prezumpsiyasi – shaxs huquq va erkinliklarining 

mustahkam kafolatidir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida (26-modda) 

aybsizlik prezumpsiyasi o‘zining ifodasini topgan bo‘lib, unda jumladan, shun-

day deyiladi: «Jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi 

sudda qonuniy tartibda, oshkora ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha 

u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish 

uchun barcha sharoitlar ta’minlab beriladi...»

Bu masala O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi 

23-moddasida ham o‘zining aniq ifodasini topgan. 

Aybsizlik prezumpsiyasi jinoyat ishi yuzasidan haqiqatni aniqlash kafolati 

hisoblanadi. Binobarin, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 4-mod-

dasining ikkinchi qismida hech kim sudning hukmi chiqarilmay turib jinoyat sodir 

qilishda aybli deb topilishi va qonunga xilof ravishda jazoga tortilishi mumkin 

emasligi aniq belgilab qo‘yilgan. Ushbu qoidada aybsizlik prezumpsiyasi mo-

hiyatining ikki jihati ochib berilgan. Ya’ni: birinchisi – jinoyatning muayyan 

tarkibini belgilash va shaxsning jinoyat sodir etganlikda iqror bo‘lishini qo-

nunga aniq rioya qilgan holda amalga oshirish; ikkinchisi – shaxs faqat sud-

ning ayblov xulosasiga, qaroriga binoan aybdor deb topilishi va qonunda ko‘zda 

tutilgan huquqiy chora yoki jazoga tortilishi mumkin. Demak, shaxsning ayb-

dorligini belgilash uchun faqat isbotlash tartib-qoidalariga rioya qilishning o‘zi 

kamlik qiladi, shu sababli jinoyat uchun javobgarlik va uning asoslari yetarli-

cha mavjud bo‘lishi talab etiladi. 

Shaxsning harakatlarida Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan alomatlar 

rasmiy jihatdan mavjud bo‘lsa-da, lekin u ijtimoiy xavfli, g‘ayriqonuniy yoki 

aybli bo‘lmasa, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar deb topiladi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining 2010-yil 12-noyabrda-

gi qo‘shma majlisida ta’kidlaganidek, «Mamlakatimizda o‘tgan davr mobaynida 

dastlabki tergov bosqichida sud nazoratini kuchaytirish, mazkur sohada sud 

faoliyatini liberallashtirish bo‘yicha ham keng ko‘lamli chora-tadbirlar ko‘rildi. 

Bu borada «Xabeas korpus» institutining joriy etilishi, ya’ni 2008-yildan 

ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olishga sanksiya berish huquqi prokurordan 

sudga o‘tkazilishi prinsipial qadam bo‘ldi. Ushbu qarorning o‘z vaqtida va pux-

ta o‘ylab qabul qilingani bugungi kunda ko‘pgina amaliy misollarda o‘z isbotini 

topmoqda. Mazkur institutning amaliyotga tatbiq etilishi insonning konsti-

tutsiyaviy huquq va erkinliklari, uning daxlsizligini himoya qilishda muhim 

omil sifatida namoyon bo‘lmoqda»

1

. 

1

 Kаrimоv I.А. Mаmlаkаtimizdа dеmоkrаtik islоhоtlаrni yanаdа chuqurlаshtirish vа fuqаrоlik jаmiyatini 

rivоjlаntirish kоnsеpsiyasi. – T.: «O‘zbekiston», 2010. – 22-bet.

---