|
Ayb
Ayb
– jamoat tartib qoidalari va
axloq
normalariga xilof nojoʻya hatti-harakat.
Ayb
(huquqda) – javobgarlikka tortishning zarur sharti. Jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har
bir shaxs qonuniy tartibda aybi sudda oshkora koʻrib chiqilib, aniqlanmaganiga qadar A.li emas, deb
hisoblanadi (Oʻzbekiston Respublikasi Kon-stitutsiyasining 26-moddasi). Jinoyat sodir etishda
A.dor deb topilgan shaxs qonunda belgilangan huquqlardan foy-dalanadi va majburiyatlarni bajaradi
(Oʻzbekiston Respublikasi JK 4-moddasi). Jinoyat sodir etishda A.dor boʻlgan shaxsga nisbatan
qoʻllaniladigan jazo yoki boshqa huquqiy ta’sir chorasi odilona boʻlishi, ya’ni jinoyatning ogʻir-
yengilligiga, A.ning va shaxsning ijtimoiy xavflilik da-rajasiga muvofiq boʻlishi, hech kim ay-nan bitta
jinoyat uchun ikki marta ja-229vobgarlikka tortilishi mumkin emas (Oʻzbekiston Respublikasi JKning
8-moddasi). Ma’lum yoshga toʻlgan, akli raso shaxs qonunda belgi-langan tartibda A.i isbotlangan
va Oʻzbekiston Respublikasi JK bilan taqiqlangan ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik)
uchungina javobgar boʻladi, shuningdek qilmishida jinoyat tarki-bining mav-judligi aniqlangan har bir
shaxs ja-vobgarlikka tortilishi shart(8–10-; 14-; 16–18-moddalar). Oʻzbekiston Respublikasi JKda
na-zarda tutilgan jinoiy qilmishni shaxs qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida so-dir etishda A.li deb
topilishi mum-kin (20–23-moddalar). Agar shaxs oʻz qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini
anglamagan, anglashi mum-kin va lozim ham boʻlmagan yoki uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga koʻzi
yet-magan va ishning holatlariga koʻra koʻzi yetishi mumkin va lozim ham boʻlmagan boʻlsa, bunday
qilmish A.siz holda so-dir etilgan deb topiladi (24-modda). Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish
shaxsning javobgarligini va uni Ali deb topishni istisno qiladi. Jino-yatni oxi-riga yetkazishdan
ixtiyoriy qaytgan shaxs, agar amalda sodir etgan qilmishida boshqa jinoyat tarkibining barcha
alomatlari boʻlsa, shu jinoyat uchun javobgarlikka tortilishi va A.li deb topilishi mumkin (Oʻzbekiston
Respublikasi JK 26-modda-sining 1–2–3-qismlari). Oʻzbekiston RespublikasiJPK 2-moddasi
talabiga koʻra, Jinoyat-pro-sessual qonun hujjatlarining vazi-falaridan biri A. i boʻlmagan hech bir
shaxs jinoiy javobgarlikka tortilmasligi va hukm qilinmasligi shartligi toʻgʻrisida koʻrsatma berishdir.
Buning uchun surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud jinoyat yuz berganligi, uning so-dir etilishida
kim A. dorligini, shuningdek u bilan bogʻliq barcha holatlarni aniqlashi shart (Oʻzbekiston
Respublikasi JPK 22-modda-sining 1-qismi). Gumon qilinuvchi, A.lanuvchi va sudlanuvchi jinoyat ishi
qoʻzgʻatilgan va tergov harakatlari yoki sud muhokamasi oʻtkazilgan ish boʻyicha jinoiy hodisa yuz
bermagan boʻlsa, uning qilmishida jinoyat tarkibi boʻlmasa va uning sodir etilgan jinoyatga daxli
boʻlmasa, A.siz deb topilishi va rea-bilitatsiya kilinishi shart (Oʻzbekiston Respublikasi JPK 83-
modda). Gumon qilinuvchining u so-dir etgan jinoyat haqidagi koʻrsatuvlari va A.lanuvchining oʻz
aybiga iqror boʻlishi mavjud toʻgʻri, e’tirozeiz va xo-lis dalillar majmui bilan tasdiqlangan taqdirdagina
uni A.lash, sud tomonidan A.li deb topish uchun asos boʻla oladi (Oʻzbekiston Respublikasi JPK
112-moddasining 1-qismi). A.ni boʻyniga olish toʻgʻrisidagi ariza ushbu Kodeksning I 2-moddasi
asosida baholanib, u toʻgʻri, haqqoniy, e’tiro-zeiz va xolis dalil deb topilgandagi-na sudlanuvchini A.li
deb topish uchun asos qilib olinishi mumkin (qarang Aybini boʻyniga olish toʻgʻrisidagi arz). Shax-sni
toʻla yoki qisman reabilitatsiya eti-lishining mulkiy va boshqa oqibatlari Oʻzbekiston Respublikasi
JPKning 302–313-moddalarida bata-feil koʻrsatilgan. Jinoyat ishi boʻyicha dastlabki tergov
tamomlanib ish A.lov xulosasi bilan sudga yuborilganda, sud (su-dya) Oʻzbekiston Respublikasi JPK
396-moddasining 2-bandi talabiga koʻra, unda A.lanuvchining rea-bilitatsiya etish asoslari mavjud
boʻlsa, ishni sudda koʻrish uchun tayinlamasdan uni tugatish toʻgʻrisida ajrim chiqarishi lozim.
Reabilitatsiya asoslari ish sudda koʻrish uchun tayinlangandan soʻng ma’lum boʻlsa, ishni tugatish
ushbu Kodek-sning 401-moddasi talabi asosida hal qilinadi. Sud (sudya) ish boʻyicha ayblov hukmi
chiqarsa, ushbu hukmda sudlanuvchini Oʻzbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining tegishli
moddasida nazarda tutilgan jinoyatni (jinoyatlarni) sodir etganlikda A.li deb topish masalasini hal
qilishi lo-zim (Oʻzbekiston Respublikasi JPKning 457-moddasi). Agar sud ish boʻyicha oqlov hukmi
chiqarsa, sudlanuvchini A.li deb topishi mumkin emas (Oʻzbekiston Respublikasi JPKning 464, 470-
moddalari). Agar oklangan sudlanuvchi qamoqda boʻlsa, u oqlov hukmi e’lon qilinishi bilan qamoqdan
ozod etilishi lozim (474-modda).
[1]
1.
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
(2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Manbalar
Soʻnggi tahrir 4 oylar avval
MalikxanBot
tomonidan amalga oshirildi
Huquqshunoslikka
oid ushbu maqola
chaladir
. Siz uni
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.
php?title=Ayb&action=edit)
Vikipediyaga
yordam berishingiz mumkin.
"
https://uz.wikipedia.org/w/index.
php?title=Ayb&oldid=2397202
" dan
olindi
Do'stlaringiz bilan baham: |
