|
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
XAYRIDDIN SULTON QISSALARIDA TARIXIY OBRAZLAR
Yunusaliyeva Gulbahor Arabboy qizi
FarDU adabiyotshunoslik yo‘nalishi
magistranti, @G_Arabboyevna.
Annotatsiya:
Maqolada Xayriddin Sultonning obraz yaratish mahorati bayon etilib, Xayriddin
Sulton qissalaridagi tarixiy obrazlarning yoritilish masalasi «Saodat sohili» qissasida Bobur va
«Ko‘ngil ozodadur» qissasida Gulxaniy obrazlari orqali ochib beriladi.
Kalit so‘zlar:
tarixiylik, badiiy obraz, realizm, xarakter, poetik mazmun, badiiy niyat, ramziylik,
milliylik, personaj nutqi, sujet vakompozitsiya.
Vaqt va manzil, davr va zamondan qat’i nazar dunyo va insonni aks ettirish bobida namoyon
bo‘luvchi yaqinlik, o‘xshashlik, muqobillik, ayniyatlilik asosida matnni tahlil etish mohiaytni ter-
an uqish imkonini beradi. Tarixiy haqiqatni ro‘y rost tasvirlash, mashhur shoh, shoir, olim va avli-
yoning badiiy obrazini yoritishda solnoma, meumardagi aniq ma’lumotdan foydalanish, tarixdagi
muhim ma’naviy, axloqiy kuammoni yoritish, tarixiy hamda arxaik so‘zdan unumli foydalanish
kabi maslalar tarixiy qissalar uchun muhim omillardir. Tarixiy qissa yaratish mahorati insondan
kuchli bilim, idrok va malaka talab etadi.
Akademik Matyoqub Qo‘shjonov: « Tarixiylik, davr ruhi hamma realistik asarlarda ham
bo‘lishi kerak. Ammo shunday asarlar borki, ularda realizmning bu xususiyati davr uchun tipik
bo‘lgan tarixiy shaxslar xarakterini yaratish orqali ifodalanadi. Bunday asarlarda davr ruhi eng
avvalo tarixiy shaxslar xarakteriga bog‘liq bo‘lib qoladi»-
1
deydi.
Bugungi o‘zbek nasrida o‘ziga xos ovoz, o‘ziga xos yo‘l bilan borayotgan, o‘zining tarixiy qis-
salari bilan ham mashxur yozuvchilardan biri bu - Xayriddin Sultonovdir. X. Sultonov ijodining
boshidanoq adabiyotga dadil qadamlar bilan kirib keldi. Uning hikoyalari va qissalari pishiq, pux-
taligi bilan ajralib turadi. Yozuvchining «Yo, Jamshid», «Dunyoning siri», «Bir oqshom ertagi»,
«G‘ulomgardish» kabi hikoyalari, «Yozning yolg‘iz yodgori» («Adash Karvon»), «Saodat sohili»,
«Ajoyib kunlarning birida» kabi qissalari adabiyotga yangi mavzu, yangi qahramonlar olib kirdi.
Uning personajlari nihoyatda tabiiyligi, hayotiyligi, milliyligi va zamon bilan makonning uzviyli-
gi bilan ajralib turadi.
X.Sultonov asarlarida insonning qalb kechinmalari, ruhiy tug‘yonlari milliylikka yo‘g‘rilgan
holda tasvirlanadi. Adib o‘z asarlarida bir maqsad - insonning qalb kechinmalari, qalb sirlarini
yechishni o‘z oldiga vazifa qilib qo‘yadi. Personajlar haqida so‘zlar ekan, ular haqida, ularning
hayoti haqida batafsil hikoya qilish yo‘lidan bormaydi, balki qahramonlar boshidan kechirgan
eng murakkab vaziyatni yoki mana shu vaziyatga dahldor voqeani oladi va shu asosda xarakter
yaratadi. Personajlarning xatti-harakatlari, ichki kechinmalari psixologik jihatdan asoslanadi, per-
sonajlar nutqi shunday mahoratlar bilan beriladiki, kitobxon beixtiyor qahramonlarning samimiyl-
igiga ishonadi.
Xayriddin Sulton qalamiga mansub «Saodat sohili» qissasi ham adibning tarixiy izlanishlari
mahsuli deyishimiz mumkin. « Binobarin, tarixiy mavzuga qo‘l urgan ijodkordan katta bilim, hay-
otiy va adabiy tajriba bilan birga, ma’naviy jasorat, chuqur falsafiy va mantiqiy tafakkur ham talab
etiladi. Xayriddin Sultonning tarixiy asarlarida ana shu oliy mezonlarga og‘ishmay, qat’iy amal
qilishga kuchli intilish yaqqol seziladi».
2
«Saodat sohili»da tasvirlangan voqealar Bobur oʻlimidan bir necha oy oldin Agra shahrida
boburiylar saroyida boʻlib oʻtadi. Toshkentlik olim Sulton Muhammad Hofiz Toshkandiy (tax-
allusi Hofiz Koʻykiy) bir qator Sharq mamlakatlarini aylanib, Bobur saroyidagi boy kutubxona-
da mutolaa qilish maqsadida azob-uqubatlar bilan Agra shahriga yetib keladi. Shogirdi Binoqul
yoʻlda halok boʻladi. Bobur hofiz Koʻykiyni ochiq koʻngil bilan kutib oladi va Bogʻi Nurafshon
deb atalmish bogʻning kunchiqar tomonidagi xos hujayralardan biriga joylashtiradi. Asarda Bobur
«Eh, saltanat… Ne boʻlsa — Allohdan! Shu saltanat minnati umr boʻyi oyogʻimga kishan boʻldi,
1
Qo‘shjonov M. Tanlangan asarlar.-T.:Sharq,2018.-B.39 Qo‘shjonov M. Tanlangan asarlar.-T.:Sharq,2018.-B.39
2
Karimov B. “Badiiy so‘z ohangrabosi” so‘z boshi
90
Do'stlaringiz bilan baham: |
