Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент июнь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯ СОҲАЛАРИДАГИ 
ИННОВАЦИЯЛАР
O’ZBEK XALQ PEDAGOGIKASI
Kurbanova Gullola Baxramovna
Guliston Davlat Universiteti katta o’qituvchisi
Jumaboyev Aziz Jaxongir o’g’li
Guliston Davlat Universiteti talabasi
Annotatsiya.
Xalq pedagogikasi ma’lum davrda yashagan xalq, elat, guruh madaniyati, 
ma’naviyati, taiim-tarbiya va pedagogik fikrlarining tarkibiy qismidir. Uning umumbashariylik 
xususiyati shundan iboratki, u demokratik yo’nalishda rivojlanadi, xalqning ezguliklari, orzu 
niyatlari va g’oyalarini ifodalaydi.
Kalit so’zlar.
Turon, Movarounnahr, Turkiston, marksizm-leninizm metodologiyasi, maqol, 
masal, topishmoq, ertak, latifa, qo’ shiq, lapar, askiya.
Jamiyat tarixini sinfiy kurashlar tarixidangina iborat deb izohlovchi, har qanday ijtimoiy fan 
faol ravishda sinfiy xarakterga ega deb tushuntiruvchi sobiq marksizm-leninizm metodologiyasi 
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishguncha pedagogika tarixini ijtimoiy-iqtisodiy 
formatsiyalar tarixining nursiz bir nusxasi tarzida talqin etib kelishdi. Lekin vaqt bu metodologik 
asosning yaroqsiz ekanligini qaytaqayta ko‘rsatdi. Vaholanki, qadimiy Turon, Movarounnahr, 
Turkiston va hozirda O’zbekiston deb ataluvchi hududda yashab kelgan turkman, qozoq, qirg‘iz, 
qoraqalpoq va boshqa turkiy xalqlar, xususan, o‘zbek xalqi tomonidan yaratilgan xalq pedagogik 
merosini mafkuraviy aqidalarga tayanmagan holda faqat jahon ilmi-fani va pedagogika tarixi fani 
talablari asosida o’rganib va tasnif etib talabalarga yetkazish mustaqillik davrining eng dolzarb 
masalasidir. Turonzamin-u Turkistonning davrug‘i olamga sig‘may, necha-necha zamonlardan 
beri ellardan-ellarga, tillardan-tillarga o‘tib doston boiib kelganligi tarixiy asarlarda eslatib 
o‘tilgan.
O’zbek xalq pedagogikasiga xos xususiyatlar - insonparvarlik, ochiq ko’ngillilik, saxovatlilik, 
poklik, to’g’ri so’zlik, haqiqatgo’ylik, rostgo’ylik, yaxshi qo’shnichilik, tinchliksevarlik, 
vatanparvarlik, baynalmilallik kabi fazilatlardan iborat bo’lib, bu fazilatlar tarixiy, ijtimoiy-
iqtisodiy va ma’ naviy-ma’rifiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi va umumbashariy xususiyat 
kasb etadi. O’zbek xalq pedagogikasidagi ilg’or g’oyalar - yosh avlodni aqliy va jismoniy 
jihatdan yetuk, ma’rifatli, bilimli va kasb-hunarlami egallagan, odob-axloq qoidalarini muj 
assamlashtirgan, barkamol inson qilib tarbiyalashdir. O’zbek xalq pedagogikasi urf-odat, an’ana 
va qadriyatlari bir avloddan ikkinchi avlodga og’zaki tarzda o’tadi, so’ngra og’zaki ijod va 
yozma adabiyot mahsuli maqol, masal, topishmoq, ertak, latifa, qo’ shiq, lapar, askiya, dostonlar 
vositasida ommalashadi. Shu sababli ham, xalq og’zaki ijodi va yozma adabiyot, asrlar davomida 
yaratib kelingan xalq latifa va qo’shiqlari, lapar va askiyalari, hikmatlari, maqollar va masallar, 
ertaklar va dostonlarida o’zbek pedagogikasining zamini, fundamenti va yagona tarbiya vositasi 
bo’lib kelmoqda. Har bir jamiyatda yashagan xalq ruhi: do’stlik, birodarlik, mardlik, vatan 
va xalqqa sodiqlik g’oyalari ifodalangan, ulug’langan; ota-onaning o’zaro ahilligi, ular bilan 
farzandning o’zaro mehr-muhabbati, qadrqiymati, eng yaxshi insoniy fazilatlari tarannum 
qilingan. Ma’lumki, o’zbek xalq pedagogikasida farzandli bo’lish, o’z farzandini jasur, botir 
va barkamol inson qilib tarbiyalash alohida o’rin tutadi. Masalan, «oltin beshik», «Ilmxon», 
«olmos botir», «Dono qiz» ertaklarida va «Alpomish», «Rustamxon», «Murodxon», «Oysuluv», 
«Shirin va Shakar», «Kuntug’mish» dostonlarida farzand ko’rish baxtiga muyassar bo‘lishlik eng 
yuksak insoniy 'orzu-havas ekanligi, u ota-onaga baxt-saodat, quvonch va ma’naviy-ruhiy kuch-
quwat bag‘ishlashi bayon etiladi. Darvoqe, bola ko‘rish va tarbiyalash baxtiga muyassar bo‘lgan 

---

10