Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. M.A.Aripov, N.A.Otaxonov. Dasturlash asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: ―Tafakkur bo‘stoni‖, 
2015 yil.
2. S.Tursunov, I.Nazarov. Ta‘limda axborot texnologiyalari. Darslik Toshkent. ―Adabiyot 
uchqunlari‖ 2019-yil
3. www.ziyouz.com

---

97
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
YUQORI SINF O‘QUVCHILARIGA ONA TILI DARSLARIDA GRAMMATIKANI 
O‘RGATISHNING INDUKTIV VA DEDUKTIV USULLARI.
Maxkamova Salima Tursunkulovna
Sirdaryo tuman 3-umumta’lim maktabining 
ona tili va adabiyot o‘qituvchisi.
Annotatsiya. 
Mazkur maqolada yuqori sinf o‘quvchilariga ona tili darslarida grammatika 
o‘rgatishning indaktiv va dedaktiv usullaridan foydalanish jarayonida o‘quvchilarni mustaqil 
fikrlash salohiyatini rivojlantirish, innovatsion metodlar yordamida darslarni samarali tashkil 
etish haqida yondashuvlar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: 
indaktiv, dedaktiv usullar, kompetentlik, kasbiy kompetentlik, uzluksiz ta’lim, 
innovatsiya.
Hayot kun sayin jadallashib bormoqda “Barchamizga ayonki inson qalbiga yo‘l avvalo ta’lim-
tarbiyadan boshlanadi. Shuning uchun qachonki bu haqda gap ketsa, ajdodlarimiz qoldirgan 
bebaho merosni eslash bilan birga, ota-onalarimiz hattoki biz uchun eng yaqin bo‘lgan yana 
bir buyuk zod o‘qituvchilar va murabbiylarning olijanob mehnatini hurmat bilan tilga olamiz” 
deganda O‘zbekiston Respublikasining birinchi prezinenti I.A.Karimov naqadar haq edi. Chunki 
inson umri davomida qanday yutuq va natijalarga erishish, qayerda, qanday lavozimda ishlashi 
maktab dargohida olgan ta’lim-tarbiyasi uning kelajakdagi hayotiga, yetuk shaxs va malakali 
mutaxassis bo‘lib shakllanishida ulkan ahamiyat kasb etadi. Biz pedagoglar, o‘quvchilar balki 
butun kelajak avlod oldida mas’ulmiz. Ehtimol bu ma’sullik bizdan tinmay izlanishga, ilm 
sirlarini ochishga, yangiliklarni tezda ilg‘ab olishga xorijning innovatsion ta’lim usullaridan 
tadbiq etishga dav’at etadi. 
Bugungi kun o‘quvchisi ehtimol ko‘p kitob o‘qimas, ammo juda hushyor, atrofdagi voqea 
hodisalarga nisbatan u qadar befarq emas. Bolalarning diqqatini bir joyga jamlash ta’bir joiz bo‘lsa 
o‘z yo‘limizga yurgazish uchun ancha aql, bilim, salohiyat kerak bo‘ladi.
Bugun qay tomonga qaramaylik, “Innovatsiya, innovatsion lohiya, innavatsion usullar, 
innovatsion ta’lim kabi tushunchalarga ko‘plab duch kelamiz. Dunyo tajribasidan ma’lumki, 
qaysi mamlakatda ta’lim –tarbiya sohasiga jiddiy e’tibor qaratilgan bo‘lsa, shu yurtning iqtisodiy, 
madaniy qiyofasi, texnik va texnologik imkoniyatlari yuksak cho‘qqilarga ko‘tarilgan. Buni 
jahonning rivojlangan davlatlari misolida ko‘rish mumkin.
Ilm-fan ravnaqi, ta’limdagi islohatlar, jamiyatning rivoj topib borishi bugungi kun uchun 
yangi bosqicga ko‘tarildi. Bugungi kun yoshlari intiluvchan, qiziquvchan, turli manbqlardan 
ma’lumotlarni keragidan ortiq olmoqda. Shu o‘rinda bir savol tug‘iladi. Biz ularni ma’lumot 
tanlashida to‘g‘ri yo‘nalish berayapmizmi?
Yoshlarni erkin fikrlashga o‘rgatish, uni bilimga, ilmga tashna intizomli, ota-ona, ustozinini 
hurmat qiladigan, qo‘lidan kelsa boshqalarga yordam beradigan, zukko o‘quvchi qilib tarbiyalashda 
innovatsion usullardan to‘laqonli foydalanish yetarli samara beradi deb o‘ylayman. O‘quv tarbiya 
ishlari jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga, o‘zgaruvchan vaziyatlarga o‘rgatish, erkin 
raqobat asosida faoliyatni tashkil etish, mustaqillik, erkin fiklashni tarbiyalash, o‘quv faoliyatini 
tahlil etish, ularning ichki ehtiyojiga aylantirilishini talab etadi.
Ta’limning barcha bo‘g‘inlarini shunday tashkil etish kerakki, u yoshlarga chuqur va asosli 
bilim berish bilan birga keng qamrovli fikrlashga o‘rgatsin. Shu o‘rinda indaktiv va dedaktiv 
usullarni ta’limda qo‘llash samarali usullardan biridir, darslar jarayonida bolalarni erkin va 
mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantiradi.
Grammatikani o‘qitishda ikki xil usul bor. Bular deduktiv va induktiv metodlardir. Ikkala 
o‘qitish uslubida ham o‘qituvchi va o‘quvchilarning tanlovi va o‘qitilayotgan tilning tabiati kabi 
faktorlarga bog‘liq bo‘lgan o‘z kamchiliklari va yutuqlari bor. Shunga qaramay, agar ikkala metod 
ham ustalik bilan darslarda aralash usulda ishlatilsa, dars samaradorligi yanada ortadi.
Grammatikani induktiv o‘qitish: 
Induktiv so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, “muvaffaqiyatga yetaklash” ma’nosini bildiradi. 
Indaktiv metod shaxs tajribalari va kuzatishlaridan kelib chiqib xulosa yasaydi. Bu xulosalarning 
haqiqati berilgan isbotning to‘g‘riligiga bog‘liqdir. Masalan, “Bir qancha qora qarg‘alar bor” 
degan fikrdan keladigan xulosa bu – hamma qarg‘alar qora rangda bo‘ladi. Lekin, biz qarg‘aning 

---

98