Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

Cy 
n]~
- -tasodifiy omillar ta‟siri;
Cy 
r}y= ri+nl + r j l =
1.0 (yoki 100%)- barcha omillaming ta‟siri.
0‘rtachalar orasidagi muhim farqlarni baholash 
F kriteriyasi faqat o„rtachalar orasida farq mavjudligini belgilab beradi, 
ammo qaysi o„rtachalar orasida bu farq mavjudligini ko„rsatmaydi. Shuning 
uchun agar mavjud variantlar F kriteriyasi bo„yicha umumiy baho berilishi 
boshqalardan keskin farq qiluvchi 
(Fh
aq
> Fnaz) 
variantlar mavjudligini ko„rsatadi 
va o'rganilayotgan to„plamda parametrlar tengligi to„g„risidagi noMinchi 
gipotezada inqor etiladi, u holda qaysi variantlarga muhim farqlar to„g„ri kelishi 
to„g„risida aniqlik kiritilib olinishi lozim. Qachonki F
haq
< F
na2
boMsa va 
shundan kelib chiqib nolinchi gipoteza rad etilganda xususiy farqlarni baholash 
olib borilmaydi. Bunday hollarda har qanday juftliklar orasidagi farqlar tajriba 
xatoligi atrofida boMadi.
Tajriba ishlari amaliyotida o„rtachalar orasidagi muhim farqlarni 
aniqlashni bir necha usullari 
qoMlaniladi. 
Ulardan nisbatan keng 
qoMlaniladiganlarini ko„rib chiqamiz.
1.
O'rtacha farqlar o'rtasidagi eng kichik muhim farqlanishni ahamiyatini 
baholash (NSR).
Agar tajribada variantlar soni 
I
ta boMsa, u holda o„rtachalar 
orasidagi farq quyidagi formulada aniqlanadi:

---

2 2 5
Sj
ahamiyatini 
NSR
formulasiga ko'yib quyidagilar olinadi :
2 
Ular orasida muhim va muhim bo„lmagan farqlar boMishi mumkin. NSR = ts
d
kriteriyasi 
ikkita tanlama farqidagi eng kichik xatolikni khrsatishi mumkin. Agar haqiqiy farq 
d
> 
NSR
boMsa, u holda muhim ahamiyatli, agar 
d< NSR
boMsa muhim emas, ya‟ni ahamitsiz.
NSR
ni aniqlash uchun dispersion tahlil natijalariga ko„ra hisoblash
zarur:
O'rtachalar umumlashtirilgan xatosini 
Sx =
Tajriba ishlarida variantlar bo'yicha o'rtachalarni parallel taqqoslash amalga oshiriladi va 
farqlanishlar bo'yicha xatoliklar yuqorida keltirilgan formulalar bo'yicha aniqlanadi. Biroq ba‟zan, 
masalan tajribada nazorat varianti boMmaganda variantlar bo'yicha o'rtacha hosilni tajribaning 
o'rtacha hosili bilan taqqoslashga zarurat vujudga keladi. Bu holda o'rtachalar farqi bo'yicha 
xatolikni quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
o'rtachalari aniq boMmagan guruhlami taqqoslashga to'g'ri keladi. Bunday hollarda farqlar 
xatoligi quyidagi formula bilan hisoblanadi :
bu yerda s
2
-dispersiya tahlili jadvalidan olinadigan o'rtacha kvadrat qoldigM;
ni n
2
-taqqosdanayotgan guruhlardagi taqqoslanishlar soni;
Agar П] = n
2
boMganda formula quyidagi ko'rinishda boMadi:
Ba‟zan bir xilo'lchamda 
boMmagan turli 
komplekslami, qaysiki

---