Тошкент — «МЕҲнат» —1986

. . . Парда канотлилар — Ну-
menoptera туркуми, Асл арракашлар — Tenthre-dinieae оиласи. 9. Аниқлаб чиқңан ҳашэротлар>-нинг ғумбак типлари расмини чизинг.

4-иш. Ҳашаротларнинг метаморфозаси билан танишиш

Керакли жиҳозлар: 10 марта катта-лаштириб кўрсатадиган лупалар, соат ва буюм ойналари, учи тўмтоқ пинцет-лар, ҳашаротларнинг ривожланиши-ни (анаморфоз, протометаморфоз, ги-поморфоз, гемиметаморфоз, гипер-морфоз, голометаморфоз, гипермета­морфоз) ифодаловчи расмлар, табли-цалар ва схемалар.


1. Ана-, прото-, ва гипо-морфозалар типидаги метаморфоза лар билан танишиш. Бунинг учун мўйлов-сизлар ёки протуралар туркумининг ҳамма ривожланиш даврини ифодалов­чи таблица ва энтомологик қутичадаги берилган объектлар диңқат билан ўр-ганилади. Бунда личинкаларининг ри­вожланиши ва шакл ўзгариши фақат тана бўғимларининг сон жиҳатидан кўпайиши характерли кўринади. Про-тометаморфозада эса етук даврида бир неча марта пуст ташлайди. Бунда ли­чинканинг етук даврига бироз ўхшаш-лигини кўриш мумкин. Лекин танаси кўкрак ва қоринга аниқ ажралмаган бўлади. Гипоморфоза ёки соддалаш-ган чала метаморфозада эса канотла-
Кузатиш объекти. Мўйловсрзлар ёки протуралар, кунлилар, битлар, патхўрлар, қандалалар, суваракси-монлар, тенг ңанотлилар, қўнғизлар, елпиғич канотлилар ва бошқа туркум-ларининг ҳамма ривожланиш фазала-рини ифодаловчи энтомологик қути-чалар.
Иш тартиби
рининг эволюция процессида йўқоли-ши натижасида личинкаларининг таш-қи тузилишидан етук даврига жуда ўхшашлиги кўринади. Буларга бит­лар, патхўрлар, сувараксимонлар, қандалалар ва бошқалар мисол бўла олади.
2. Гем и метаморфоз" ва гиперморфоз типи билан танишиш. Гемиметаморфоз ёки чала ўзгариш учта ривожланиш — тухум, личинка ва етук фазалари билан характерланади. Ни-начилар, чигирткасимонлар буларга. мисол бўла олади. Личинкаларининг етук (имаго) даврига жуда ўхшаш-лиги кўринади. Шунинг учун булар-нинг личинкалари имагосимон личин­калар деб аталади. Гиперморфоз ёки мураккаблашган чала ўзгаришда эса личинкалик даврида кам ҳаракатчан ёки/ ҳаракатсиз даври бўлиши билан фарқ қилгани кўринади. Личинка­нинг бу ҳолати баъзан нимфа ёки сох­та ғумбак деб ҳам айтилади. Трипслар туркуми буларга мисол бўла олади.
3. Голометаморфоза ва г иперметаморфоз билан танишиш. Голометаморфоза ёки тўлиқ шакл ўзгаришда тўртта ривож­ланиш — тухум, личинка, ғумбак ва етук (имаго) давриларига эгалиги кўринади. Бунда личинка имагога мутлақр ўхшамайди. Мисол, қўнғиз-лар туркумининг вакиллари. Гипер-метаморфозада ёки мураккаб тўлиқ ўзгаришда личинкаларининг ривож­ланиш даврида икки хил типда бўли-ши кўринади. Масалан, гўнг қўнғизи тухумдан камподесимон ҳаракатчан личинка, сўнгра чувалчангсимон ҳа-ракатсиз личинкага айланиши кў-ринади.
4. Танишиб чиққан ри­вожланиш — яъни метаморфоза типларининг характерли белгилари-ни қисқача ёзиб олинг.