Toshent irrigаtsiya vа qishloq xoʼjаligini mexаnizаtsiyalаsh muhаndislаri instituti

Massivning asosiy iqtisodiy samaradorlik koʼrsatkichlari.

т/р	Koʼrsatkichlar	Oʼlchov birligi	Miqdori
1.	Yalpi mahsulot qiymati Shu jumladan: Dehqonchilik Chorvachilik	Ming soʼm Ming soʼm Ming soʼm
2.	Ishlab chiqarish xarajatlari Sof daromad Rentabellik	Ming soʼm Ming soʼm %

7- jadvaldagi maʼlumotlardan koʼrinib turibdiki, « » massivida rentabellik darajasi % tashkil yetadi.

2. TOPSHIRIQ. MАSSIV MАRKАZLАRI VА ISHLАB CHIQАRISH BOʼLINMАLАRINI JOYLАSHTIRISH.
Kelajakda foydalaniladigan yerlar maydoni (RF) kuyidagi ifdoda yordamida aniqlanadi:
=(737,7+60,9+1,1+49,8+295+76,6+25,3)+4,3= га (1)
Bunda, - massivning haydalma yerlari ga;
- bogʼzorlar га; -uzumzorlar а; -tutzorlar ga;
-tarmoq yerlar га ; - qurilishlar, koʼchalar, maydonlar ga;
- terakzorlar га; - oʼzlashtiriladigan yerlar ga.
Massiv markazlarining maydonlarini aniqlash uchun qishloq xoʼjalik korxonasi hududida yashaydigan oilalar sonini aniqlash kerak. Buning uchun avval qishloq xoʼjalik korxonasida ishlab chiqarishni tashkil qilish va aholiga madaniy-maishiy xizmat koʼrsatish uchun zarur boʼlgan ishchi va xizmatchilar sonini aniqlash kerak. Undan keyin butun aholi soni aniqlanadi. Bu ishlar quyidagi tartibda va usulda bajariladi:
Ishchi va xizmatchilar soni kuyidagi ifoda yordamida aniqlanadi: = = одам (2)
Bunda: Т – xoʼjalik uchun zarur ishchi va xizmatchilar soni, odam;
Рф – kelajakda foydalaniladigan yer maydoni ga;
Ке – bir dehqon yil davomida ishlov bera oladigan oʼrtacha yer maydoni, 2– 3ga;
Тс – massiv hududida joylashgan mahsulotlarni qayta ishlaydigan va boshqa sanoat korxonalari ishchilari hamda massiv hududida yashab boshqa joylarda ishlaydigan ishchi va xizmatchilar soni, odam;
Т_с=Р_ф/К_е*0,3= = odam
П – injener, texnik, yordamchi xodimlar va xizmatchilarning xoʼjalik asosiy ishlab chiqarishida qatnashadigan ishchilar soniga nisbatan % mikdori (20-30 foiz).
Massiv aholisining kelajakdagi umumiy soni quyidagi ifdoa yordamida aniqlanadi:
= = odam (3)
Bunda: Pz – ishchi va xizmatchilarning umumiy aholi tarkibidagi miqdori, % xoʼjalik markazlari uchun 32-35 foiz, ishlab chiqarish boʼlimlari va boshqa yordamchi xoʼjalik markazlari uchun 35-40 foiz.
Ishchilar, yordamchi xodimlar, xizmatchilar oilalari soni butun aholi sonini bitta oilaning oʼrtacha aʼzolari soniga boʼlish yoʼli bilan aniqlanadi.
Oʼzbekistonda viloyatlar boʼyicha oʼrtacha oila aʼzolari soni 5,0-6,0 odamga toʼgʼri keladi.
Massiv hududida yashaydigan oilalar soni:
= oila ( ta oila mavjud) (4)
n - oila aʼzolari soni (n=4).
Tomorqa yerlari maydonlari oilalar sonini bir oila uchun ajratiladigan tomorqa yeri maydoniga koʼpaytirish yuli bilan aniklanadi:
= = ga (5)
Bunda: А – bitta oila uchun ajratiladigan tomorqa yeri maydoni (massivning nizomiga va respublikamizning yer toʼgʼrisidagi qonun osti meʼyoriy hujjatlariga qarab belgilanadi).
Qishloqlarning umumiy maydonini aniqlashda «Oʼzdaverloyiha» instituti tomonidan tavsiya etilgan koeffitsientdan Kk foydalanish mumkin.
Р_қ=Р_т*К_қ= ga; (6)
Bunda: Рк – qishloqlarning umumiy maydoni, ga;
Кк – qishloq koeffitsineti (1,2 – 1,8).
Рт – tomorqa yerlari maydoni, ga.
P_c.т.ф – 2 ga
Har bir qishloq yoniga, agar qishloqlar yaqin joylashgan boʼlsa, har bir necha qishloq uchun qabriston loyihalanadi. Ular relьefning baland, qoʼrgʼon, suv bosmaydigan va yer osti suvlari chuqur joylashgan yerlarga, qishloqlarga 300 metrdan yaqin boʼlmagan masofada, shamol yoʼnalishi boʼyicha qishloqdan pastga joylashtiriladi. Iloji boricha mavjud qabristonlarni saqlab qolish kerak. Qabristonlar maydoni har 1000 ta odamga 0,13 ga hisobida aniqlanadi.
Р_қ=Н*0,12/1000=1095*0,12/1000=0.13 га