Тошдту «Иқтисодиёт назарияси»

Нарх ва сотиб олинадиган товар миқдори ўртасидаги боғлиқлик
5-жадвал

Бир кг ун нархи (сўм)	Талаб қилинадиган ун миқдори (кг)
150 140 130 120 110	10 13 17 25 50

Жадвал маълумотлари товарга нархнинг пасайиши сотиб олинадиган товар миқдорининг ўсишига ва аксинча, нархнинг ўсиши унинг миқдорининг камайишига олиб келишини кўрсатади. Маҳсулот нархи ва сотиб олинадиган товар миқдори ўртасидаги тескари ёки қарама-қарши боғлиқлик талаб қонуни дейилади.

Истеъмолчилар маълум бир товарни унинг нархи паст бўлса, кўпроқ сотиб ола бошлайди. Истеъмолчи учун нарх сотиб олишга халақит қилувчи тўсиқ сифатида намоён бўлади. Бу тўсиқ қанча юқори бўлса, у шунча кам товар сотиб олади. Бошқача айтганда, юқори нарх истеъмолчининг харид қилиш истагини сўндиради, паст нарх эса бу истакни кучайтиради.
Реал иқтисодий ҳаётда баъзан нархлар ўссада айрим товарларга талабнинг ортишига олиб келиши мумкин бўлган ҳолатлар ҳам учрайди. Бу вазият Гиффен самараси деб аталади (инглиз иқтисодчиси Р.Гиффен номи билан). Гиффен камбағал ишчи оилалари картошка қимматлашишига қарамасдан уни истеъмол қилиш кенгайишини кузатиб, бу самарани тасвирлаб кўрсатган. Тушунтириш шунга асосланадики, картошка камбағал оила овқатида маҳсулотларнинг асосий қисмини эгаллайди. Агар картошка нархининг ўсиши рўй берса, бунда камбағал оила гўшт сотиб олишдан умуман воз кечишга мажбур бўлади, ўзининг кўп бўлмаган даромадининг барчасини картошка сотиб олишга сарфлайди.
Демак, бундай вазиятда нархларнинг ошиши зарур товарларга талабнинг камаймасдан, аксинча унинг ошишига олиб келиши мумкин.
Товар нархи ва унинг харид қилинадиган миқдори (талабнинг) ўртасидаги тескари боғлиқликни оддий икки ўлчамли графикда тасвирлаш мумкин: ётиқ чизиқ талаб миқдорини, тик чизиқ нархни кўрсатади.


10-чизма. Талаб эгри чизиғи.

Графикдаги ДД чизиқ нарх ва талаб ҳажми ўртасидаги тескари боғлиқликни тасвирий акс эттиради.

Графикдаги ҳар бир нуқта товарнинг аниқ нархи ва истеъмолчи шу нархда сотиб олиши мумкин бўлган товар миқдорини кўрсатади.
Нарх ва талабнинг ҳажми ўртасидаги тескари боғлиқликни кўрсатувчи бу чизиқ талаб эгри чизиғи дейилади.
Агар талаб эгри чизиғи ўзининг олдинги ҳолатида қолса ва бунда у ёки бу товарни сотиб олишдаги ҳар қандай миқдорий ўзгариш талаб миқдорининг ўзгарувчанлигини билдиради.