Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

133

---

Botriotsefalyoz
Botriotsefalyoz 
- karpsimon baliqlarning gelmintozi bo‘lib, 
ichaklarning shikastlanishi bilan xarakterlanadi. Gelmintoz bilan 
zog'ora baliq, kumush tovon baliq, lesh, oq amur, tolstolobik, qizil 
ko‘z, mo‘ylov baliq, ko‘kbo‘yin va boshqa karpsimon baliqlar 
kasallanadi.
Tarqalishi va iqtisodiy zarari. 
Chuchuk suv baliqlari botriot- 
sefalyozi ko'pchilik hovuz xo'jaliklarida va tabiiy suv havzalarida 
keng tarqalgan (Safarova et all, 2015). Dengiz baliqiarida ham 
uchrab turadi. Baliqlar o‘sishining sekinlashishi, baliq mahsul- 
dorligining kamayishi va ba’zan yosh baliqlarni ko‘p!ab yo‘qotishlar 
iqtisodiy zararni keltirib chiqaradi.
Qo‘zg‘atuvchisi. 
Kasallikni Bothriocephalidae oilasiga mansub 
Bothriocephalus opsariichthydis
sestodalari qo‘zg‘atadi.
Voyaga yetgan chuvalchanglarning o‘lchami keng doirada 
o‘zgarib turadi, uzunligi 15 mm dan 350 mm gacha, eni 1.0 dan 4.0 
mm gacha yetadi. Bu esa xo‘jayinning yoshi va bu tur bilan 
zararlanishming tezligi bilan bogiiq. Yetilgan sestoda oq yoki sut 
rangida, tanasi uzunchoq, tasmasimon boiadi (8-rasm).
8
-rasm, 
Bothriocephalus opsariichthydis
sestodasining umumiy 
koiinishi (Vasilkov vab., 1989 bo‘yicha).
134

---

Qo‘zg‘atuvchisining 
rivojlanishi. 
Sestodalaming 
oraliq 
xo‘jayini - eshkakoyoqii qisqichbaqasimonlar - sikloplar ishtirokida 
rivojlanadi. Voyaga yetgan sestodalar baliq ichagida to‘planib, 
tuxum qo‘yadi, chiqindilar bilan birga suvga tushadi. 3-7 kun ichida 
tuxumdan chiqqan lichinka - koratsidiy rivojlanadi. Sikloplarning 
Cyclops, Mesocyclops, Acanthocyclops
avlodlarining vakillari suvda 
suzib yurgan koratsidiylarni yutib yuboradi va ularning organizmida 
3-10 kun ichida invazion lichinka - protserkoid rivojlanadi (9- 
rasm).
Bothriocephalus opsariichthydis
sestodasining rivojlanishi suv 
haroratiga bevosita bog‘liq ekanligi tadqiqotlarda o‘z isbotini 
topgan. I6-19°C haroratda tuxumlar inkubatsiyasi 3-4 kunni, 25- 
30°Cda - 1.5-2 kunni tashkil etadi. 25-30°Charoratda koratsidiy 4-5 
kun yashaydi. 16-19°C haroratda parazitlarning siklop organizmida 
rivojlanishi 10-12 kunni, 25-30°S da - 4 kunni tashkil etadi 
(Osmanov, 1971).
9- rasm. 
Botriosephalus opsariichthydis
sestodasining rivojlanish 
bosqichlari: a - tuxum, b -mustaqil suzuvchi koratsidiy, v - siklop 
tana bo'shlig'idagi protserkoid, g - karp balig‘ining ichagida voyaga 
yetgan chuvalchang (Opred. parazitov presnovodnix rib, 1987).
135

---

Baliqlar, ayniqsayosh baliqchalar zooplanktonlar bilan oziqlan- 
gan vaqtida zararlangan sikloplami yutib, botriotsefyozni o'zlariga 
yuqtirib oladi. Baliqlar organizmida botriotsefalalar 17-20 kun 
ichida voyaga yetgan sestodaga aylanadi (Vasilkov va boshqalar, 
1989).