Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Daktilogirozlar
Daktilogiroz - bu baliqlarning o‘tkir oqimda kechuvchi 
invazion kasalligi bo'lib, uni 
Dactylogyrus
avlodiga mansub 
monogenetik 
so‘rg‘ichlilar tomonidan 
qo‘zg‘atiladi. 
Hozirgi 
vaqtlarda chuchuk suv baliqiarida 150 dan ortiq monogeney turlari 
parazitiik qiladi. Shulardan eng patogenlisi 
Dactylogyrus vastator,
D. extensus
va 
D. anchoratus
turlaridir. Ushbu tur vakillari ko‘proq 
hovuzlarda urchitilayotgan baliqlarda uchrab, ularda kasallikni avj 
olib ketishi va ommaviy ravishda nobud bo‘lishiga sabab bo‘Iadi. 
Ko‘proq karp turdagi va o ‘simlikxo‘r baliqlar, ayniqsa, ulaming 
yoshlari kasallikka chalinadi. Boshqa turdagi monogen ular asosan
118

---

tabiiy suv havzaiaridagi baliqlarda uchrab, ular orasida daktilogiroz 
kasalligining avj olishini keltirib chiqarmaydi.
Bu qo‘zg‘atuvchilar karp, sazan va ularning gibridlarining jabra 
bolinmalarida parazitlik qiiadi. Kasallik jabra bolinmalarining 
jarohatlanishi, yemirilishi, jabra apparati funksiyasining buzilishi 
natijasida jabrada qon aylanishining buzilishi va nafas olishning 
izdan chiqishi kuzatiladi. Daktilogirozdan ko‘proq baliq lichinkalari 
nobud boiadi, biroq bir yoshdagi baliqlar ham kasallanadi.
Qo‘zg‘atuvchisi. Daktilogimslaming tanasi yassi boiib, 
uzunligi 0.65-0.95 mm, eni 0.20-0.35 mm ga teng boiib, qoramtir 
ko‘k tusda. Tananing bosh tomonida 4 ta bosh bo'lmalari mavjud 
boiib, unda shilimshiq modda ajratuvchi bezning chiqaruvchi y o li 
ochiladi. Ushbu modda yordamida parazit xo‘jayirming organ va 
to‘qimalariga yopishib oladi. Boim alar orasi bilan o g iz teshigi 
orasida pigmentlashgan 4 ta ko‘zchasi joylashgan. Ovqat hazm 
qilish sistemasi o g iz teshigi, tomoq, qisqa qizilo‘ngach, undan 
ikkita ichak joylaridan (tananing oxirgi qismida birlashadi) iborat. 
Tananing yon tomonida bitta urug‘don, bitta tuxumdon va sariq 
tanasi bor. Vaginal y o li xitindan hosil boigan naysimon shaklda. 
Erkaklik jinsiy sistemasi tananing oldingi qismida joylashgan 
kopulyativ naycha va tayanch qismlardan iborat. Tananing oxirgi 
qismida katta ilmoqchalar bilan qurollangan ikkita markaziy fiksator 
diski va 14 ta yon ilmoqchalari mavjud. Daktilogirus turlarini bir- 
biridan larqlashda mustahkamlovchi ilmoqchalar va biriktiruvchi 
plastinkalarning shakli va hajmi katta ahamiyatga ega. Daktilo- 
giruslar tuxurn qo'yish y o li bilan ko‘payadi.
Rivojlanishi. Jinsiy voyaga yetgan daktilogiruslar baliqlaming 
jabrasida bir sutka davomida 50 dan 100 tagacha tuxum qo‘yadi. 
Tuxumlar ovalsimon shaklda, jabrada yopishib turuvchi kalta 
tanachasi bor, suvga tushadi. Bahor-yoz oylarida suvning haroratiga 
bogiiq bolda 3-7 kundan so‘ng tuxumdan uzunchoq-ovalsimon 
shakldagi lichinka chiqadi. Lichinkaning tanasi tukchalar bilan 
qoplangan boiib, ular yordamida suvda suzib yuradi va baliqlaming 
tanasiga, jabrasiga kirib yopishib oladi. So‘ngra tukchalarni tashlab
119

---

7-8 kundan so‘ng jinsiy voyaga yetadi va yana tuxum qo‘ya 
boshlaydi. Suv harorati pasavishi natijasida tuxum qo‘yish jarayoni 
sekinlashadi yoki umuman to‘xtaydi, tuxumning rivojlanishi esa 35- 
45 kunga cho‘ziladi.