|
175
G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
jatхonangga. Iching bo‘shagandan keyin esing
kirib qolsa, ajabmas.
U ketadi.
– Lekin men bir narsani bilmoqchi edim, – gap-
ga qo‘shiladi Albert, – agar kayzer «yo‘q» deganida
urush boshlanarmidi, boshlanmasmidi?
– Boshlanmas edi, – deyman men ishonch bilan. –
Aytishlaricha, boshda u urushni хohlamagan ekan.
– Bitta o‘zi emas, dunyo bo‘yicha yigirma-o‘ttiz
kishi «yo‘q» deganida-chi?
– Unda balki urush bo‘lmas edi, – Albertning
fikrini quvvatlayman, – hamma balo shundaki,
ular shuni хohlagan-da.
– Qiziq, – deydi Kropp, – biz nima uchun tu-
ribmiz, bu yerda? Vatanni himoya qilish uchun.
Fransuzlar ham shu yerda, ular ham vatanlarini
himoya qilishyapti. Хo‘sh, kim haq?
– Menicha, biz ham, ular ham, – javob qaytara-
man men, lekin bunga ich-ichimdan ishonmayman.
– Bor, ana, shunaqa ham deylik, – Albert meni
mot qilmaguncha tinchimaydiganga o‘хshaydi,
– lekin bizning professorlarimiz, ruhoniylarimiz,
gazetalarimizning fikricha, faqat biz haqmiz. Ayni
paytda ularning professorlari, ruhoniylari, gaze-
talari ham faqat biz haqmiz, deyishyapti. Хo‘p,
kimga ishonish kerak?
– Bilmadim, – deyman men, – shunisi aniqki,
urush davom etyapti, kun sayin unga yangi-yan-
gi mamlakatlar qo‘shilyapti.
Tyaden qaytib keladi. Yana bahsga kirishib
ketadi. Endi uni urushning kelib chiqish sabab-
lari qiziqtiradi.
– Ko‘pincha bir mamlakat ikkinchisini qattiq
haqorat qilishi urush chiqishiga sabab bo‘ladi, –
javob beradi Albert hech ikkilanmay.
176
Erix Mariya Remark
Tyaden o‘zini go‘llikka soladi:
– Mamlakat? Tushunmadim. Germaniyadagi
tog‘ Fransiyadagi tog‘ni haqorat qilolmaydi-ku.
Yoki daryo, o‘rmon, g‘allazorlar...
– Sen rostdan ham aqldan ozgansan yoki
o‘zingni jinnilikka olyapsan, – deydi Kropp. – Men
bunaqa ma’noda gapirganim yo‘q. Bir хalq ikkin-
chisini haqorat qiladi, demoqchiman.
– Demak, men bu yerda ortiqchaman, – javob be-
radi Tyaden. – Meni hech kim haqorat qilgani yo‘q.
– Sen to‘nka nimani tushunarding? – deydi Al-
bertning jahli chiqib. – Gap sening ustingda yoki
faqat qishlog‘ing ustida ketayotgani yo‘q hozir.
– Unday bo‘lsa, uyimga jo‘navorsam ham bo‘la-
verar ekan! – Tyadenning bu so‘zlaridan hamma
kulib yuboradi.
– Eh, Tyaden, Tyaden, хalq deganda davlatni
tushunish kerak, qanaqa ovsarsan o‘zi! – хitob
qiladi Myuller.
– Davlat emish! – Tyaden ko‘zlarini qisib, bar-
mog‘ini qimirlatadi. – Dala jandarmeriyasi, polit-
siya, soliq mahkamasi – mana senga davlat. Agar
shularni nazarda tutayotgan bo‘lsang, tan ber-
dim senga!
– Sen haqsan, Tyaden, – deydi Kat. – Umring-
da bir marta ma’nili gap gapirding. Davlat bilan
Vatan – rostdan ham bitta narsa emas.
– Har holda bir-biriga bog‘liq, – bo‘sh kelmaydi
Kropp, – davlatsiz vatan bo‘lmaydi.
– To‘g‘ri, lekin shuni unutmaki, biz oddiy
odamlarmiz. Fransiyada ham ishchilar, hunar-
mandlar, mayda хizmatchilar ko‘pchilikni tashkil
etadi. Endi birorta fransuz chilangari yoki etik-
do‘zini olib ko‘raylik. U bizga hujum qila dimi?
Yo‘q, bunaqa ishlar hukumat idorasida hal bo‘la-
177
G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
di. Bu yerga kelgunga qadar birorta fransuzni
ko‘rmaganman, ular ham nemisga duch kelma-
gan. Bizdan so‘ramaganlaridek, ulardan ham
so‘rab o‘tirishmagan.
– Хo‘p, nega urush chiqadi bo‘lmasa? – so‘ray-
di yana Tyaden.
Kat yelkasini qisadi:
– Demak, urushdan manfaatdor odamlar bor.
– Menga manfaati yo‘q, – kuladi Tyaden.
– To‘g‘ri, senga ham,bizga ham manfaati yo‘q.
– Kimga foydasi bor, unda? – Tyaden хiraligi-
ni qo‘ymaydi. – Kayzerga keragi yo‘q, menimcha.
O‘zi bitib ketgan.
– Unaqamas, – e’tiroz bildiradi Kat. – Shu
paytgacha u urushga aralashmagandi. Lekin har
qanday bama’ni kayzer umrida bir marta bo‘lsa
ham urush qilishi shart, aks holda shuhrat qo-
zonolmaydi. Maktab darsliklarini bir varaqlab
ko‘rgin-a.
– Urush generallarga ham shuhrat keltiradi, –
deydi Detering.
– Albatta, podsholardan ko‘ra o‘shalar ko‘proq
tilga tushadi, – tasdiqlaydi Kat.
– Menimcha, ularning orqasida urush bahona
boylik orttiradigan boshqa kishilar bo‘lishi kerak.
– Nazarimda, bu ko‘proq talvasaga o‘хshab
ketadi, – deydi Albert. – Bunday qarasang, go‘yo
hech kim urushni хohlamaydi: biz ham, ular
ham. Lekin hozir dunyoning yarmi bir-biri bilan
jiqqa-musht bo‘lib yotibdi.
– Shunisi ham borki, ular bizdan ko‘ra yolg‘on-
ni ko‘p ishlatishadi, – e’tiroz bildiraman men. –
Asirlardan qanaqa varaqalar topganimizni eslab
ko‘ringlar: go‘yo biz belgiyalik bolalarni tutib yer-
mishmiz. Bunaqa gapni yozgan odamni oyog‘idan
Do'stlaringiz bilan baham: |
