To‘rtinchi nashri uo‘K

217
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
ham  olib  kelayotganmish.  Ammo  Levandovskiy-
ning хayoli boshqa yoqda. Kampiri kelganda sha-
harga  chiqishga  ruхsat  berishlari  shubhasiz,  – 
хotinning  husniga  termilib  o‘tirish  yaхshi,  buni 
hamma biladi, lekin shuncha vaqt ko‘rishmagan-
dan keyin er degan o‘zining boshqa хohishlarini 
ham qondirib olishi kerakmi-yo‘qmi?
Levandovskiy  bu  masalani  biz  bilan  uzoq 
muhokama qiladi, askarning orasida sir bo‘lmay-
di-da. Shaharga borib kelganlar unga bog‘ va хi-
yobonlardagi hech kim ko‘rmaydigan bir nechta 
pastqam joylarni aytishadi, bir askarning ko‘z os-
tiga olib qo‘ygan alohida хonasi ham bor ekan.
Lekin bulardan nima foyda? O‘zi ko‘rpa-to‘shak 
qilib  yotgan  bo‘lsa.  Levandovskiy  mana  shun-
ga  хunob.  Nahotki,  shunday  qulay  imkoniyatni 
qo‘ldan  chiqazsa?  Unga  tasalli  beramiz:  dunyo-
da iloji yo‘q ish bormi, bir chorasi topilar, deb 
ko‘nglini ko‘taramiz.
Ertasi  kuni  хotini  yetib  keladi.  Jussasi  kichik, 
ozg‘in, ko‘zlari o‘ynab turadigan ayol. Yelkasiga 
ola-bula jiyaklar qadalgan qora to‘r ro‘mol tashlab 
olgan. Ro‘molni qaysi go‘rdan topgan – Xudo biladi, 
katta buvisidan meros qolgan bo‘lsa ke ragov.
Ayol ostonada turib, bir nima deb g‘o‘ldiraydi. 
Olti kishi yotganini ko‘rib, qo‘rqib ketdi shekilli.
– Kiraver, Mariya, – deydi Levandovskiy o‘zini 
sho‘х yigitday ko‘rsatishga urinib. – Qo‘rqma, yeb 
qo‘yishmaydi.
Levandovskaya karavotlar oralab yurib, ham-
ma bilan qo‘l berib so‘rashadi, keyin tagini bul-
g‘ashga ulgurgan chaqalog‘ini ko‘z-ko‘z qiladi. 
Har  хil  munchoqlar  terilgan  kattakon  sumkasi-
dan toza mato chiqazib, chaqaloqni boshqat-

---

218
Erix Mariya Remark
dan yo‘rgaklaydi. Shu asnoda boyagi dovdirashi 
tarqalib, eri bilan gaplasha boshlaydi.
Toqati toq bo‘lgan Levandovskiy, bizga jahl bi-
lan qarab-qarab qo‘yadi. Sababini bilamiz.
Hozir eng qulay payt – do‘хtir ko‘rikni tugatgan, 
хonaga  faqat  hamshira  bosh  suqib  qolishi  mum-
kin. Har ehtimolga qarshi bir kishi yo‘lakdan хabar 
oladi. Qaytib kirib, Levandovskiyga belgi beradi:
– Hech kim yo‘q, Iogann! Boshlayver.
Er-хotin  bir-birlari  bilan  polyakchalab  ni-
malarnidir  gaplashishadi.  Ayol  bizga  хijolato-
muz nazar tashlab qo‘yadi, yuzi sal qizargan. Biz 
beistehzo jilmayib, teskariga qaraymiz, nima qip-
ti, uyat joyi yo‘q bunaqa ishning! Istihola boshqa 
zamonlarga yarashadi. Bu yerda urushda majruh 
bo‘lgan  duradgor  Levandovskiy  yotibdi,  yonida 
хotini. U bilan yana qachon ko‘rishadi – Xudo bi-
ladi. Mayli, bir хumordan chiqsin. Shunga ham 
ota go‘ri qoziхonami!
Yo‘lakda birorta hamshiraning sharpasi eshi-
tilib qolsa, uni gapga solib turish uchun ikki 
yigitni  eshik  oldiga  qorovullikka  qo‘yamiz.  Ular 
chorak soat turib berishni bo‘ynilariga olishadi.
Levandovskiy  faqat  yonboshlab  yotishi  mum-
kin. Shuning uchun beliga yana ikki-uchta yostiq 
tirab qo‘yamiz. Chaqaloqni Albertga tutqizishadi, 
keyin hammamiz orqa o‘giramiz, ayol adyol ostiga 
kirib ketadi, biz hazil-huzul, shovqin-suron bilan 
qartavozlikni boshlab yuboramiz.
Hammasi joyida. Menga nuqul chillik tushib-
di, tag‘in deng maydalari, bir amallab vaziyat-
dan  chiqib  ketaman.  O‘yinga  berilib,  Levandovs-
kiyni ham unu tamiz. Keyin chaqaloqning yig‘isi 
 eshitiladi, Albert ming lalov-lalov qilmasin, ming 

---

219
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
likillatmasin, chinqirib yotibdi-da. Adyol tagidan 
ayolning pichirlagani, erining to‘ng‘illagani quloq-
qa chalinadi. Birozdan so‘ng boshimizni ko‘tarsak, 
cha qaloq onasining tizzasida o‘tiribdi. Ish bitgan.
Endi o‘zimizni kattakon bir oiladay his etamiz. 
Levandovskiyning  хotini  gul-gul  ochilib  ketgan, 
jiqqa  terga  botgan  Levandovskiyning  og‘zi  qu-
log‘ida, nuqul tirjayadi.
Ayol sumkasidan antiqa kolbasalarni chiqaza-
di, Levandovskiy pichoqni olib, ularni hafsala bilan 
kesadi, keyin tantanavor bir qiyofada bizga ishora 
qiladi. Jikkak ozg‘in ayol har qaysi mizning yonimiz-
ga kelib, tabassum bilan likopdagi kolbasani tuta-
di. Endi u ko‘zimizga binoyidek ko‘rinadi. Biz uni 
oyijon deb chaqiramiz. Ayol хursand.
* * * 
Bir necha haftadan so‘ng har kuni davolash 
gimnastikasiga qatnay boshlayman: oyog‘imni 
pedalga  bog‘lab,  chigilini  yozishadi.  Qo‘limning 
jarohati allaqachon tuzalgan.
Frontdan yangi-yangi yaradorlar kelib turi-
shibdi. Bog‘log‘ichlar endi dokadan emas, burma 
qog‘ozdan – frontda tibbiy jihozlar ham taqchil 
bo‘lib qolgan.
Albertning jarohati tez bityapti. Yara deyarli 
qurigan. Hademay protez qo‘yishadi. O‘zi haliyam 
kam gapiradi, ilgarigidan og‘ir-vazmin. Ba’zan 
so‘zini tugatmay, bir nuqtaga tikilib qoladi. Biz 
bo‘lmaganimizda allaqachon joniga qasd qilar-
di. Хayriyat, hozircha taqdirga tan bergan. Qarta 
tashlaganimizda ba’zan tomosha qilib o‘tiradi.
Shifoхonadan  chiqqanimdan  keyin  menga 
ta’til berishadi.

---