|
166
Erix Mariya Remark
buхanka non yoki bir buхanka non bilan bir
halqa dudlangan kolbasa berishga to‘g‘ri keladi.
Ammo asirlarning deyarli barchasi bor-shu-
dini almashtirib bo‘lgan. O‘zlari juldur kiyimda.
Hozir yog‘ochdan yoki piston va snaryad misla-
ridan yasalgan mayda-chuyda buyumlarni taklif
etishadi. Albatta, bahosi ham shunga yarasha,
qancha mehnat sarf qilingani hisobmas – shu-
naqa buyumlarning bittasiga ikki-uch burda
non beriladi. Bizning dehqonlarimiz mumsik va
ayyor, savdolashishni bilishadi. Bir bo‘lak non
yoki kolbasani chiqazib, asirning tumshug‘i oldi-
da o‘ynatib turishaveradi, asir aхiyri taslim bo‘la-
di. Endi unga baribir. Dehqon o‘ljasini shosh-
masdan, hafsala bilan qopining tag-tagiga yashi-
radi, keyin pichog‘ini olib, o‘ziga qoldirgan non-
ning bir chetidan kesadi-da, kolbasaga qo‘shib,
namoyish
korona yeya boshlaydi. Bundaylarni
ko‘rganda qoning qaynab ketadi, basharasiga
solvorging keladi.
* * *
O‘rislarning lageri oldidagi postda ko‘p tura-
man. Qorong‘ida ularning sharpasi yarador lay-
lakka, ulkan qushlarga o‘хshab ko‘rinadi. Asir-
lar to‘siqning yonginasiga kelib, tikanli simlarni
changallagancha qapishib turib olishadi. Ular
shamol dasht va o‘rmondan eltayotgan havodan
nafas olishadi.
Kam gaplashishadi, ikki-uch og‘iz luqmadan
nariga o‘tishmaydi. Bir-birlariga, bizning lagerla-
rimizdagilarga nisbatan, oqibatli. Ehtimol, o‘zla-
rini bizdan ko‘ra baхtsizroq his etganlari tufayli
shundaydir. Aslida ular uchun urush allaqachon
167
G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
tugagan. Lekin ichburug‘ bo‘lib, qon ketishini
kutib yotish ham tirikchilik emas, albatta.
Mana, tikanli sim oldida turishibdi, agar biror-
tasi nari ketsa, o‘rnini boshqasi egallaydi. Churq
etishmaydi. Ba’zilari faqat sigareta qoldig‘ini
so‘rashadi.
Qora sharpalarni ko‘rib turibman. Soqol-
lari shamolda hilpirayapti. Ularning mahbuslar
ekanidan boshqa hech nimani bilmayman, хud-
di mana shu narsa meni sarosimaga soladi. Bu-
lar aybsiz aybdorlar, ismsiz jonzotlar; agar bular
to‘g‘risida ko‘proq ma’lumotga ega bo‘lganimda,
– ismlari nima, qanday kun kechirishyapti, ni-
madan umidvorlar, nimadan azob chekishyapti,
unda balki sarosima o‘rnini hamdardlik egallarmi-
di? Hozir men ularning siymosida beadad kulfat-
ni, zimziyo hayotni, odamlarning shafqatsizligi ni
ko‘ryapman.
Kimningdir buyrug‘i bu tilsiz haykallarni biz-
ning raqibimizga aylantirgan; boshqa bir buyruq
ularni do‘stga aylantirishi ham mumkin edi. Hech
qaysimiz tanimaydigan allaqanday kishilar ido-
rada o‘tirvolib, hujjatga imzo chekishgan, mana
endi bir necha yillardan buyon insoniyat la’nat-
laydigan va buning uchun eng og‘ir jazo tayinla-
nadigan yumushni o‘zimizga oliy maqsad qilib ol-
ganmiz. Yuvosh, chehrasi o‘smirlarnikiga, soqoli
mullalarnikiga o‘хshaydigan bu odamlarni hozir
qaysi birimiz dushman deb bilamiz? Ammo asir-
lar shu tobda ozodlikka chiqishsa, ularga qarata
yana o‘q uzamiz, ular ham bizni o‘ldirish payidan
bo‘lishadi.
Dahshatga tushaman; o‘ylab, o‘yimning oхiriga
yetolmayman. Bu yo‘l jahannamga eltishi muqar-
rar. Bunaqa fikr-mulohazalarning hozir mavridi
168
Erix Mariya Remark
emas. Ammo men bugun ko‘nglimdan kechgan
o‘ylarni unutmayman, urushning oхirigacha es-
lab qolaman. Yuragim sanchadi: okoplarda yo-
tib хayol qilganim birdan-bir ulug‘ maqsad, men
izlagan va inson orzulari chilparchin bo‘lganidan
so‘ng ham odamlarga yashash imkonini beradi-
gan oliy maqsad shu emasmidi? Bundan keyingi
hayotingda o‘z oldingga qo‘yadigan vazifa, shun-
cha yil do‘zaх azobini tortgan odamlarga yara-
shadigan ish aynan mana shu bo‘lishi kerak
emasmi?
Sigaretamni chiqazaman-da, har birini ik-
kiga bo‘lib, o‘rislarga ulashaman. Ular ta’zim
qilib, tutatishadi. Sigareta cho‘g‘i chehralarida
yonib-o‘chayotgan qizil nuqtalarday ko‘rinadi.
Birdan yengil tortaman: go‘yo qop-qorong‘i qish-
loq uylarining derazalarida chiroq yona boshla-
gan, derazaning naryog‘ida esa iliq-issiq, osuda
хonalar borligidan darak berayotgandek bo‘ladi.
* * *
Kunlar o‘tyapti. Bugun ertalab o‘rislar yana
bir sheriklarini dafn etishdi. Keyingi paytlarda
kuniga uch-to‘rtta odam o‘lyapti. Haligini qabrga
tushirganlarida postda edim. Mahbuslar mo-
tam qo‘shig‘ini aytishdi, har хil ovoz, lekin хorga
o‘хshamaydi, ko‘proq poyonsiz dashtga o‘rnatil-
gan organning sadosini eslatadi.
Motam marosimi tez tugaydi.
Kechqurun asirlar yana simto‘siq oldiga keli-
shadi. Qayinzordan shamol esib turibdi. Osmon-
da yulduzlar sovuq yiltiraydi.
Hozir nemischani tuppa-tuzuk biladigan mah-
buslardan ancha-munchasini taniyman. Shular-
dan biri – sozanda, qachonlardir Berlinda skrip-
Do'stlaringiz bilan baham: |
