To‘qimalar. Epiteliy to‘qimasi. Bezli epiteliy, bezlar. To‘qimalar ta’rifi, klassifikatsiyasi. Epiteliy to‘qimasi, uning turlari, tuzilishi. Bir kavatli yassi epiteliy. Bir kavatli kubsimon epiteliy. Ma’ruza rejasi

O‘zgaruvchan epiteliy. 
Buyrak kosachasidan boshlab, siydik yo‘llarini qoplab turadi. CHo‘zilgan holatda 
ko‘p qavatli muguzlanmaydigan epiteliyni eslatadi. Oddiy holatda esa hujayralar 
yuzasi yumaloqlashadi. Pastki qavat hujayralari yuqorigi qavatga bo‘rtib chiqishi 
hisobiga qavatlar soni oshadi. 

Bez epiteliysi. 
Ekzokrin bular shunaqa bezlarki, ularda asosiy funksiyani bajaradigan 
to‘qima epiteliy to‘qimasidir. Bezlar bir hujayrali va ko‘p hujayrali bo‘ladi. Har bir 
bezlar o‘zining bir qator belgilari bilan xarakterlanadi. 
Bir hujayrali bezlar turli shaklda bo‘lishi mumkin, epiteliy tasmasi ichida 
(endoepitelial) yoki uning tashqarisida (ekzoepitelial) joylashadi, sekretini qonga 
yoki erkin yuzaga ajratishi mumkin (endo yoki ekzokrin), nihoyat ajratadigan 
sekreti tarkibiga qarab oqsil, mukopolisaxarid va boshqa turlari farqlanadi. 
Ko‘p hujayrali bezlar 2 tur hujayraga ega: Sekretor (atsinar) va chiqaruv 
naylarining hujayralari. Bu hujayralarning tuzilishi va vazifasi turlicha. Birinchi 
tipdagi hujayralar maxsus shu bez uchun xos bo‘lgan sekret ishlab chiqaradi, ular 
keskin qutbli: bazal qutbda yadro joylashadi, apikal qutbni esa sekret donachalari 
egallagan, donador endoplazmatik to‘r yahshi rivojlangan. Sut, so‘lak, oshqozon 
suyuqligi, biologik aktiv moddalar xosil bo‘lishida ishtirok etadi. Ikkilamchi tip 
hujayralar naylar sistemasini shakllantiradi. Bu erda sekret harakat qiladi, yo‘l-
yo‘lakay suvga to‘yinadi, naylar devorida filtrlanadi, yoki aksincha ortiqcha suv va 
tuzlarni chiqaradi. SHilimshiq, minerallar va boshqa komponentlar bilan 
to‘ldiriladi. Bundan tashqari nay hujayralari filtrlash va mexanik vazifalar bilan bir 

---

6 
qatorda sekretor vazifani xam bajarishi mumkin. Naylar murakkab bezlarda 
tarmoqlangan oddiy bezlarda esa tarmoqlanmagan bo‘ladi. Oxirgi bo‘limlarning 
shakliga qarab naysimon alveolyar va alveolyar naysimon xillari farqlanadi. 
Sekretining tarkibi bo‘yicha esa oqsil, shilliq va aralash bo‘ladi. Sekretini ajratish 
bo‘yicha bezlar merokrin, golokrin va apokrin bo‘ladi. 
Sekretor hujayralarning davriy o‘zgarishi sekretning hosil bo‘lishi, eg‘ilishi, 
ajralishi bilan bog‘liq. Bu jarayon sekretor sikl deb ataladi. Sekretning sintezi va 
uning ajralishi to‘xtovsiz davom etadi, lekin sekretning ajralishi kuchayishi yoki 
susayishi mumkin. 
Golokrin sekretsiya jarayonini yorug‘lik hamda elektron mikroskopda 
kuzatish mumkin. Sekretor maxsulotni hosil bo‘lishi hujayralarning halok bo‘lishi 
bilan bog‘liq, bu kariopiknoz va yog‘ning sitoplazmada qayta to‘planishi bilan 
boradi. 
Apokrin sekretsiya hujayra yuzasida o‘simta hosil bo‘lishi bilan boradi, ular 
sekret bilan bo‘ladi, keyin esa yoriladi, mikrovorsinkalar yo‘qoladi. Sekretsiya 
natijasida hujayraning balandligi pasayadi. Keyin hujayraning butunligi qayta 
tiklanadi. 
Merokrin sekretsiya apikal membrananing butunligi saqlanishi bilan 
xarakterlanadi. Sekretor maxsulot molekula ko‘rinishida diffuz yo‘l orqali 
tashqariga chiqadi, bu paytda apikal plazmatik membrana butunligini saqlab 
qoladi. 
Bundan tashqari hayot sikli jarayoni davomida ekstruziya tiplari almashinuvi 
yuz berishi mumkin. Masalan, yog‘ hujayralarida (tipik golokrin) sekret avval 
merokrin yo‘l bilan ajraladi, keyinchalik esa golokrin yo‘l bilan ajraladi. Xuddi shu 
xarakterdagi sekretsiya oshqozon va ichak shilliq ishlovchi hujayralarida ham 
kuzatiladi.