Топширик №1 1-мавзу. Халқаро ҳуқуқ тушунчаси, предмети ва моҳияти

15-мавзу. Халқаро хавфсизлик ҳуқуқи.

1. 
   Халқаро хавфсизлик тушунчаси.
   

Халқаро хавфсизлик ҳуқуқи – халқаро ҳуқуқ субъектлари ўртасидаги ҳарбий-сиёсий муносабатларда қуролли куч ишлатиш, уни чеклаш ва камайтиришга оид муносабатларни тартибга солувчи принциплар ва нормалар тизимини ташкил этади.
Ҳар қандай замонавий халқаро ҳуқуқ соҳаси каби халқаро хавфсизлик ҳуқуқи ҳам муайян халқаро ҳуқуқий муносабатлар доирасини тартибга солади. Улар ичида қуйидагилар ажралиб туради:
а) урушнинг олдини олиш билан боғлиқ бўлган ва халқаро хавотирланишни камайтиришга оид муносабатлар;
б) халқаро хавфсизлик тизимини яратиш билан боғлиқ бўлган муносабатлар;
в) қуролсизланишга оид ва қуролланишни чеклашга оид муносабатлар.
Хавфсизликни таъминлашга бўлган янгича ёндашув умумий ялпи халқаро хавфсизлик концепциясини ишлаб чиқишни тақозо этади. Ушбу концепциянинг мазмунига кўра, халқаро муносабатлар уруш бошланишининг олдини олиш мақсадида ташкил этилиши керак.

2. 
   Ялпи хавфсизлик ва минтақавий хавфсизлик тушунчаси ва хусусиятлари
   

Ялпи хавфсизлик – давлатлар ўртасидаги қуролли тўқнашувларнинг олдини олиш ва тинчликни таъминлашга қаратилган ҳуқуқий ва бошқа усуллар йиғиндисини ўз ичига олади.
Ялпи хавфсизлик воситаларига қуйидагилар киради:
– низоларни тинч йўл билан ҳал қилиш;
– қуролсизланиш;
– қуролли тўқнашувлар, ядровий уруш ва ҳарбий ҳужум қилишнинг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар;
– ялпи хавфсизликнинг универсал ва минтақавий тизимлари;
– қўшилмаслик ва бетарафлик;
– ўзини ўзи ҳимоя қилиш;
– алоҳида ҳудудларни нейтраллаштириш ва қуролсизлантириш;
– хорижий мамлакатлар ҳудудидаги ҳарбий базаларни йўқ қилиш.
Юқорида келтирилган воситалар шартномалар орқали тартибга солиниб, халқаро ҳуқуқ принциплари ва нормалари асосида ҳаётга татбиқ этилиши даркор.
Минтақавий хавфсизлик тизимлари халқаро шартномаларга асосланади ва қуйидаги жиҳатлар билан тавсифланади:
– шартнома иштирокчиси ҳисобланувчи давлатлар ўртасида келиб чиққан низоларни фақат тинч йўллар билан ҳал этиш мажбурияти мустаҳкамланади;
– иштирокчиларнинг ташқаридан қуролли куч ишлатилган давлатга якка ва жамоавий тартибда ёрдам кўрсатиш мажбурияти назарда тутилади;
– кўрилган жамоавий мудофаа чоралари ҳақида БМТ Хавфсизлик Кенгаши дарҳол огоҳлантирилиши лозим;
– шартномада, одатда, бир минтақадаги давлатлар иштирок этади, шартноманинг ўзи эса, тарафлар келишувида кўрсатилган, олдиндан белгиланган муайян ҳудудда амал қилади;
– шартномада белгиланган хавфсизлик тизимига янги давлатларнинг кириши – унинг барча аъзолари розилиги билан амалга оширилади.