Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

Ǵárezsiz tálim shınıǵıwları

Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirliginiń 2009 jıl 18 avgustdaǵı “Studentler ózbetinshe jumısların shólkemlestiriw tuwrısında”gi 286 -sanlı buyrıǵınıń 2-bandi menen tastıyıqlanǵan “Studentler ǵárezsiz jumısın shólkemlestiriw hám baqlaw” boyınsha
QOLLANBA
Kadrlar tayarlaw milliy programmasında tereń teoriyalıq hám ámeliy bilimlerge iye bolıw menen bir qatarda tańlaǵan tarawı boyınsha ǵárezsiz iskerlik kórsete alatuǵın, óz bilimi hám mamanlıǵın ǵárezsiz túrde asırıp baratuǵın, máselege dóretiwshilik yondoshgan halda mashqalalı jaǵdaylardı tuwrı anıqlap, analiz etip, jaǵdayǵa tez iykemlese alatuǵın qánigellarni tayarlaw tiykarǵı wazıypalardan biri retinde belgilengen.
Ekenin aytıw kerek, informaciya hám bilimler sheńberi tez pát menen keńeyip baratırǵan házirgi sharayatta barlıq maǵlıwmatlardı tek sabaq shınıǵıwları waqtında studentlerge jetkiziw qıyın.
Tájiriybeler sonı kórsetedi, student ǵárezsiz túrde shuǵıllansa hám óz ústinde tınımsız islese ǵana bilimlerdi tereń ózlestiriwi múmkin. Studentlerdiń tiykarǵı bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeleri ǵárezsiz tálim processindegine qáliplesedi, ǵárezsiz iskerlik kórsetiw qábileti rawajlanadı hám olarda dóretiwshilik islewge qızıǵıwshılıq payda boladı.
Studentlerdiń ǵárezsiz tálim alıwların joybarlaw, shólkemlestiriw hám onıń ushın barlıq áhmiyetli shárt-shárayatlardı jaratıw, sabaq shınıǵıwlarında studentlerdi oqıtıw menen bir qatarda olardı kóbirek oqıwǵa úyretiw, bilim alıw jolların kórsetiw, ǵárezsiz tálim alıw ushın jollanba beriw instituttıń tiykarǵı wazıypalarınan biri esaplanadı.
Student ózbetinshe jumısı (TMI) - arnawlı bir pánnen oqıw programmasında belgilengen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybediń málim bir bólegin student tárepinen pán oqıtıwshı máslaháti hám usınısları tiykarında auditoriya hám auditoriyadan sırtda ózlestiriliwine jóneltirilgen sistemalı iskerlik bolıp tabıladı.
Oqıwdıń baslanǵısh basqıshlarında TMIni shólkemlestiriw bir qatar máseleler menen baylanıslı. Ásirese, birinshi kurs studentleriniń tálimdiń náwbettegi túri - joqarı tálim talaplarǵa iykemlesiwi qıyın keshedi. Sebebi olar tálim alıw processinde óz ǵárezsiz xızmetlerin shólkemlestiriwdi derlik biliwmeydi. Maǵlıwmatlardı qaysı derekten, qanday etip tabıw, olardı analiz qılıw hám zárúrlerin ajıratıp alıp tártipke salıw, qanspektlashtirish, óz pikirin anıq hám jaqtı ańlatıw, óz waqıtların tuwrı bólistiriw, sonıń menen birge, intellektual hám fizikalıq imqoniyatlarini tuwrı bahalaw olar ushın úlken mashqala boladı. Eń tiykarǵısı, olar ǵárezsiz tálim alıwǵa ruhan tayın bolıwmaydı.
Sol sebepli hár bir professor -oqıtıwshı daslep studentte óz qábileti hám intellektual imqoniyatlariga isenim oyatıwı, olardı taqat menen, basqıshpa-basqısh ǵárezsiz bilim alıwdı tuwrı shólkemlestiriwge uyretip barıwı kerek boladı. Studentler tárepinen ǵárezsiz túrde ózlestiriletuǵın bilim hám kónlikpelerdiń kurstan -kursqa quramalılasıp, keńeyip barıwın esapqa alǵan halda olardıń ǵayratkorligi hám rolin asırıp barıw zárúr. Sonda ózbetinshe jumısqa ko'nika baslaǵan student tek oqıtıwshı tárepinen belgilep berilgen islerdi atqaribgina qalmay, óziniń mútajligi, qızıǵıwshılıqı hám qábiletine qaray, ózi zárúr dep esaplaǵan qosımsha bilimlerdi de ǵárezsiz túrde tańlap ózlestirip baradı.
Studentler ózbetinshe jumıslarınıń forması hám kólemin belgilewde tómendegi tárepler itibarǵa alınıwı kerek:
- o'qish basqıshı;
- muayyan pánniń ayriqsha ózgesheligi hám ózlestiriw degi qıyınshılıq dárejesi;
- talabaning qábileti hám de teoriyalıq hám ámeliy tayarlıq dárejesi (tayansh bilimi);
- fanning informaciya dárekleri menen támiyinlengenlik dárejesi;
- talabaning informaciya dárekleri menen isley alıw dárejesi.
Ózbetinshe jumıs ushın beriletuǵın tapsırmalardıń forması hám kolemi,
qıyınshılıq dárejesi semestrden-semestrge kónlikpeler payda bolıwına muwapıq túrde ózgerip, asıp barıwı kerek. Yaǵnıy, studentlerdiń tapsırmalardı orınlaw daǵı ǵárezsizligi dárejesin az-azdan asırıp, olardı tapsırmalardı orınlawǵa sistemalı hám dóretiwshilik jantasıwǵa uyretip barıw kerek boladı.
TMIni shólkemlestiriwde studenttiń akademikalıq ózlestiriw dárejesi hám qábiletin esapqa alǵan halda tómendegi sırtqı kórinislerden paydalanıw múmkin:
• fanning ayırım temaların oqıw ádebiyatları járdeminde ǵárezsiz ózlestiriw, oqıw dárekleri menen islew;
• amaliy, seminar hám laboratoriya shınıǵıwlarına tayarlıq kórip keliw;
• ma'lum tema boyınsha referat tayarlaw;
• kurs jumısları (joybarları) ni orınlaw;
• bitiruv qaniygelik jumısı hám magistrlıq dissertasiyasi ushın materiallar toplaw;
• hisob-kitap hám grafik jumısların orınlaw;
• maket, model hám shıǵarmalar ústinde islew;
• amaliyotdagi qollanıladı mashqalanıń sheshimin tabıw, test, tartıslı sorawlar hám tapsırmalar tayarlaw;
• ilmiy maqala, tezis hám lekciyalar tayarlaw;
• amaliy mazmundagi standart bolmaǵan máselelerdi sheshiw hám dóretiwshilik islew;
• uy wazıypaların orınlaw hám basqalar;
Pán ózgeshelikinen kelip shıqqan halda studentlerge ózbetinshe jumıs ushın basqa sırtqı kórinisler degi wazıypalar da tapsırılıwı múmkin. Studentlerge qaysı túrdegi tapsırmalardı beriw kerekligi kafedra tárepinen belgilenedi. Tapsırmalar puqta oylap islep shıǵılǵan hám málim maqsetke jóneltirilgen bolıp, studentlerdiń auditoriya shınıǵıwlarında alǵan bilimlerin bekkemlew, tereńlestiriw, keńeytiw hám toltırıwǵa xizmet etiwi kerek.
Temanı ǵárezsiz ózlestiriw. Pánniń ózgesheligi, studentlerdiń bilim dárejesi hám qábiletine qaray jumısshı oqıw programmasına kiritilgen bólek temalar studentlerge ǵárezsiz túrde ózlestiriw ushın tapsırıladı. Bunda temanıń tiykarǵı mazmunın ańlatıw hám ashıp beriwge xızmet etetuǵın Tayansh sózler, temanı sistemalı bayanlawǵa xızmet etetuǵın sorawlarǵa itibar qaratıw, tiykarǵı ádebiyatlar hám informaciya dáreklerin kórsetiw kerek.
Tapsırmanı orınlaw processinde studentler ǵárezsiz túrde oqıw ádebiyatlarınan paydalanıp bul temanı qanspektlashtiradilar, Tayansh sózlerdiń mánisin seze otirip temaǵa tiyisli sorawlarǵa juwap tayarlaydilar. Zárúr jaǵdaylarda (ózlestiriw qıyın bolsa, sorawlar payda bolsa, ádebiyatlar jetispese, temanı sistemalı ayta almasa hám t.b.) oqıtıwshınan máslahátlar aladılar.
Ǵárezsiz ózlestirilgen tema boyınsha tayarlanǵan tekst kafedrada qorǵaw etiledi.
Referat tayarlaw. Studentke qıyınshılıq dárejesi onıń jeke imqoniyatlari, qábileti hám bilim dárejesine muwapıq bolǵan qandayda bir tema boyınsha referat tayarlaw tapsırıladı. Bunda student tiykarǵı ádebiyatlardan tısqarı qosımsha ádebiyatlardan, monografiyalar, ilimiy, stilistik maqalalar, Internetten alınǵan maǵlıwmatlar, elektron kitapxana materialları sıyaqlılardan) paydalanıp materiallar yig'adi, analiz etedi, sistemaǵa saladı hám tema boyınsha imkan dárejesinde tolıq, keń sıpatlama beriwge háreket etedi. Zárúr jaǵdaylarda oqıtıwshınan máslahát hám kórsetpeler aladı.
Juwmaqlanǵan referat kafedrada ekspertler qatnasıwında qorǵaw etiledi.
Kórgezbeli qurallar tayarlaw. Studentke arnawlı bir temanı bayanlaw hám jaqsılaw ózlestiriw ushın járdem beretuǵın kórgezbeli materiallar (kesteler, sızılmalar, súwretler, kartalar, maketlar, modeller, grafiklar, úlgiler, muzıkalıq dóretpe, kishi shıǵarma hám t.b.) tayarlaw tapsırıladı. Tema oqıtıwshı tárepinen anıqlanıp, studentke málim kórsetpeler, jol-jobalar beriledi. Kórgezbeli qurallardıń muǵdarı, forması hám mazmunı student tárepinen ǵárezsiz saylanadı. Bunday wazıypanı bir tema boyınsha bir neshe studentke tapsırıw da múmkin.
Student kórgezbeli materiallardan paydalanıw boyınsha jazba túrde usınıslar tayarlaydı hám kafedrada qorǵaw etedi.
Tema boyınsha testler, tartıslı sorawlar hám tapsırmalar tayarlaw. Studentke arnawlı bir tema boyınsha testler, qıyınshılıq dárejesi hár túrlı bolǵan máseleler hám tapsırmalar, tartısqa tiykar bolatuǵın sorawlar dúziw tapsırıladı.
Bunda oqıtıwshı tárepinen studentke testke qoyılatuǵın talaplar hám onı to'zish nızam -qaǵıydaları, qanday maqset názerde tutilayotganligi, mashqalalı sorawlar to'zishda temanıń tartıslı momentlerin qanday ajıratıw kerekligi, tapsırmalardı to'zish usılları boyınsha jol-joba beriledi. Konsultatsiyapaytlarida orınlanǵan islerdiń qoyılǵan wazıypa hám talaplarǵa juwap beriw dárejesi qadaǵalaw etiledi (qayta islep keliw, anıqlawtırıw yamasa toltırıw usınıs etiliwi múmkin).
Test, soraw hám tapsırmalar kompleksi kafedrada eskpertlar qatnasıwında qorǵaw etiledi.
Ilimiy maqala, tezisler hám lekciyalar tayarlaw. Studentke qandayda bir tema boyınsha (temanı studenttiń ózi tańlawı da múmkin) ilimiy (referativ) xarakterde maqala, tezis yamasa lekciya tayarlaw tapsırılıwı múmkin. Bunda student oqıw ádebiyatları, ilimiy-izertlew jumısları, dissertasiyalar, maqala hám monografiyalar hám de taǵı basqa informaciya dáreklerinen temaǵa tiyisli materiallardı toplaydı, analiz etedi, zárúrlerin ajıratıp alıp, tártipke saladı, jeke tájiriybesi hám bilimi, ilimiy nátiyjelerine tiykarlanǵan halda qosımshalar, túsindirmeler kiritedi, óz kóz qarasın aytadı hám tiykarlaydı. Bunda student oqıtıwshı menen sheriklikte isleydi.
Tayarlanǵan maqala, tezis yamasa lekciya kafedrada qorǵaw etiledi.
Ámeliy mazmundagi standart bolmaǵan máselelerdi sheshiw hám dóretiwshilik islew. Bir tema yamasa bólim boyınsha standart bolmaǵan, bólek jantasıw talap etiletuǵın, teoriyalıq áhmiyetke iye bolǵan ámeliy tapsırmalar, dóretiwshilik jantasıw talap etiletuǵın ilimiy-dóretiwshilik wazıypalar, modeller, maketlar, úlgiler jaratıw wazıypası tapsırılıwı múmkin. Ámeliy tapsırmalar máseleni sheshiwdiń optimal variantların izlewge hám tabıwǵa qaratılǵan bolıwı kerek.
Studenttiń qızıǵıwshılıq hám qábiletine qaray, oǵan ilimiy xarakter degi tapsırmalar beriw, oqıtıwshı menen sheriklikte ilimiy maqalalar tayarlaw hám baspadan shıǵartırıw múmkin.
Studentler ózbetinshe jumısın nátiyjeli shólkemlestiriwde:
sistemalı jaqınlaw;
barlıq basqıshların muwapıqlastırıw hám o'zviylashtirish;
atqarılıwı ústinen qatań qadaǵalaw ornatıw;
shólkemlestiriw hám baqlaw mexanizmlerin rawajlanıwlashtirib barıw zárúr.
Ózbetinshe jumıs tapsırmaları tabıslı juwmaqlanıwı ushın tómendegi talaplar atqarılıwı kerek:
- maqsad (bilimdi bekkemlew, jańa bilimlerdi ózlestiriw, dóretiwshilik aktivlikti asırıw, ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriw hám x. k.), anıq tıykarlanıwı; wazıypa hám tapsırmalardıń anıq-ayqın belgileniwi;
- topshiriqlarni orınlaw algoritmı hám metodlarınan studentlerdiń jetkilikli dárejede xabarlı bolıwı;
- maslahat hám basqa járdem túrleriniń tuwrı belgileniwi (jollanba hám kórsetpe beriw, temanıń mazmunı hám mánisin túsindiriw, mashqalalı tapsırmalardı orınlaw usılları boyınsha túsinik beriw, ayırım mashqalalı momentlerdi birgelikte sheshiw hám t.b.);
- hisobot forması hám bahalaw kriteryaın anıq belgilew;
- nazorat waqıtı, forması hám túrlerin anıq belgilep alıw (ámeliy seminar, laboratoriya shınıǵıwları, konsultasiya ushın yamasa qadaǵalaw ushın arnawlı ajıratılǵan waqıt; lekciya yamasa referat teksti, orınlanǵan tapsırmalar dápteri, qadaǵalaw jumısları, úy wazıypası dápteri, kurs jumısları, test, maqala, standart bolmaǵan tapsırmalar, sorawlar, maqala, kórgezbeli Úskeneler hám dóretiwshilik jumıslar; soraw -juwap, orınlanǵan jumıs mazmunı hám mánisin túsintirip beriw, jazba formada bayanlaw hám t.b.).
Studentler ózbetinshe jumısın shártli túrde ekige ajıratıw múmkin:
auditoriyada ámelge asırilatuǵın TMIlari. Ótilgen temanı qayta islew, keńeytiw hám bekkem lashga tiyisli tapsırmalar atqarıladı;
auditoriyadan sırtda ámelge asırilatuǵın TMIlari. Oqıw programması daǵı ayırım temalardı ǵárezsiz halda ózlestiriw, uyge berilgen wazıypalardı orınlaw, ámeliy hám laborotoriya jumıslarına tayarlıq kórip keliw, dóretiwshilik hám ilimiy-izertlew xarakteridegi jumıslar hám t.b.
Birinshi tur jumısları studentlerdiń teoriyalıq hám ámeliy bilimlerin ózlestirip barıw dárejesi, ámeliy shınıǵıwlarǵa (ámeliyat, laboratoriya, seminar sabaqları) tayarlıq dárejesi hám úy wazıypalarınıń atqarılıw sapasın tekseriw maqsetinde, ádetde, qadaǵalaw jumısları alıw, soraw -juwap, sáwbet, tartıs, ámeliy tapsırmalardı atqartirib kóriw hám t.b. usıllarda tiykarınan ámeliyat sabaqlarında qadaǵalaw (qollanıladı qadaǵalaw) etiledi.
Qollanıladı qadaǵalawda studenttiń sabaq waqtında ótilgen materiallardı ózlestiriw hám uyge berilgen tapsırmalardı orınlaw daǵı aktivligi, orınlaw dárejesi hám ózlestiriw dárejesi itibarǵa alınadı.
Ekinshi tur jumıslar pánniń jumısshı oqıw programmasında auditoriyadan sırtda ózlestiriliwi belgilengen tema boyınsha maǵlıwmat hám informaciyalardı ǵárezsiz túrde ızlep tabıw, analiz qılıw, konspektlestiriw (yamasa referat formasında rásmiylestiriw) hám ózlestiriw, dóretiwshilik jantasıwdı talap etetuǵın ámeliy tapsırmalardı orınlaw kórinisinde ámelge asıriladı. Bul túrdegi islerdi orınlaw procesi hám ózlestiriw sapasınıń qadaǵalawı sabaqtan tısqarı payıtlarda, arnawlı belgilengen konsultatsiya saatlarında ámelge asıriladı.

Ǵárezsiz tálim shólkemlestiriwdiń forması hám mazmunı

«Operativ xirurgiya hám topografikalıq anatomiya» páni boyınsha studenttiń ǵárezsiz tálimi sol pánni úyreniw procesin strukturalıq bólegi bolıp, stilistik hám informaciya resursları menen tolıq támiyinlengen.
Studentler auditoriya shınıǵıwlarında professor -oqıtıwshılardıń lekciyasın tıńlaydılar, úyretiw usılın tańlaydilar hám sheshediler. Auditoriyadan sırtda student sabaqlarǵa tayarlanadı, ádebiyatlardı qanspekt etedi, úy wazıypa retinde berilgen mısal hám máselelerdi sheshedi. Bunnan tısqarı ayırım temalardı keńlew úyreniw maqsetinde qosımsha ádebiyatlardı oqıp, referatlar tayarlaydı hám de tema boyınsha testler sheshedi. Ǵárezsiz tálim nátiyjeleri reyting sisteması tiykarında bahalanadı.
Uyge wazıypalardı orınlaw, qosımsha sabaqlıq hám ádebiyatlardan jańa bilimlerdi ǵárezsiz úyreniw, kerekli maǵlıwmatlardı izlew hám olardı tabıw jolların anıqlaw, internet tarmaqlarınan paydalanıp, maǵlıwmatlar toplaw hám ilimiy izertlewler aparıw, ilimiy tugarak sheńberinde yamasa ǵárezsiz túrde ilimiy dereklerden paydalanıp, ilimiy maqala hám lekciyalar tayarlaw sıyaqlılar studentlerdiń sabaqta alǵan bilimlerin tereńlestiredi, olardıń ǵárezsiz pikirlew hám dóretiwshilik qábiletin rawajlantıradı. Sol sebepli de ǵárezsiz tálimsiz oqıw iskerligi nátiyjeli bolıwı múmkin emes.
Úy wazıypaların tekseriw hám bahalaw ámeliy shınıǵıw alıp baratuǵın oqıtıwshı tárepinen, qanspektlarni hám temanı ózlestiriw dárejesin tekseriw hám bahalaw bolsa lekciya sabaqların alıp baratuǵın oqıtıwshı tárepinen hár sabaqta ámelge asıriladı.
«Operativ xirurgiya hám topografikalıq anatomiya» páninen ózbetinshe jumıs kompleksi pánniń barlıq temaların qamtıp alǵan hám tómendegi 15 úlken tema kórinisinde qáliplestirilgen.

“5440100 - veterinariya” tálim baǵdarı studentleri ushın «Operativ xirurgiya hám topografikalıq anatomiya» páni boyınsha studentler ǵárezsiz táliminiń mazmunı hám kólemi

№