Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

O‘N IKKI BARMOQ ICHAK
O‘n ikki barmoq ichak (duodenum) ingichka ichakning boshlang‘ich qismi
bo‘lib, oshqozon bilan och ichakning orasida joylashgan.
O‘n ikki barmoq ichak 4 ta bo‘limdan: yuqori bo‘lak (pars superior), pastga
tushuvchi bo‘lak (pars descendens), pastki yoki gorizontal bo‘lak (pars inferior
s.horizontalis) hamda ko‘tariluvchi bo‘lak (pars ascendens) dan iborat (188-rasm).
Aksar hollarda, o‘n ikki barmoq ichakning taqasimon shakli uchraydi.
Halqasimon yoki burchaksimon shakllari nisbatan kamroq kuzatiladi. A’zoning
taqasimon shaklida uning barcha bo‘limlari yaqqol ifodalangan. Halqasimon shaklli
a’zoning bo‘limlari oralaridagi chegaralar yaqqol ifodalanmagan. Burchaksimon
shaklda esa a’zoning tushuvchi qismi deyarli bo‘lmaydi.
O‘n ikki barmoq ichak yuqori bo‘lagining devorlari nisbatan yupqa bo‘lib,
siljuvchan hamda kengayuvchandir. Shu bo‘lakning shilliq qavati aylana burma-
lardan holi bo‘lganligi sababli silliq bo‘ladi. O‘n ikki barmoq ichak yuqori
bo‘lagining uning orqasidan o‘tuvchi oshqozon-o‘n ikki barmoq arteriyasi
(a.gastroduodenalis) bilan oshqozon pilorik qismi orasidagi bo‘limi rentgenologik
tekshiruvda o‘ziga xos shaklga ega bo‘lganligi tufayli o‘n ikki barmoq ichak
so‘g‘oni (piyozchasi) (bulbus duodeni) deb yuritiladi. Yaralar ko‘proq shu yerda
hosil bo‘ladi.
Umumiy o‘t yo‘li (ductus choledochus) bilan oshqozon osti bezining asosiy
yo‘li (Virsung yo‘li) ochiladigan joy – o‘n ikki barmoq ichakning katta so‘rg‘ichi
(papilla duodeni major) – a’zo pastga tushuvchi bo‘lagining orqa-medial devori-
da, uning proksimal va o‘rta 1/3 qismlari orasida joylashgan. Mehner keltirgan

---

275
ma’lumotlarga ko‘ra, 55,2 foiz kishilarda umumiy o‘t va asosiy oshqozon osti
bezi yo‘llari kengayma, ya’ni ampula hosil qilib qo‘shilib katta so‘rg‘ichga ochi-
ladi; 33,6 foiz kishilarda bu yo‘llar bir-biridan turli qalinlikdagi to‘siq orqali
ajralgan holda katta so‘rg‘ichga alohida-alohida ochiladi; 6 foiz hollarda ikkala
yo‘l so‘rg‘ichdan uzoqroqda o‘zaro qo‘shilib, unga bitta teshik orqali ochiladi;
ba’zan (4,2 foiz) ular qo‘shilmasdan ichakka bir-biridan 3-4 sm masofada joy-
lashgan alohida so‘rg‘ichlar orqali ochiladi. O‘t va bez yo‘llarining ichakka ochilish
variantlarini bilish amaliy jihatdan muhim bo‘lib, endoskopik retrograd
pankreatoxolangiografiya qilish uchun yo‘llarga kateter kiritib, kontrast modda
yuborishda qo‘l keladi (194-rasm).
Golotopiyasi. O‘n ikki barmoq ichak, asosan, qorinparda orti bo‘shlig‘ida,
oshqozon osti bezining boshchasini taqasimon o‘ragan holda joylashib, qorinning
oldingi devoriga uning xususiy epigastral va kindik sohalarida akslanadi.