Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asarida qoʻllanilgan maqollarning leksik-semantik xususiyatlari

Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asarida qoʻllanilgan maqollarning leksik-semantik xususiyatlari
Minglab kitobxonlarng sevimli adibi Tohir Malikning ijodiy yoʻling yetuklik bosqichi ― “Odamiylik mulki” asari boʻldi. Axloqiy asari kitobxonlar orasida iliq kutib olindi. Asar – uch fasldan iborat bular: birinchi fasl ishq,ikkinchi fasl baxt,uchinchisi saodatdir. Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asari axloqiy asar boʻlib undagi har bir faslda alaohida alohida hikoyatlar mavjud. Bu hikoyatlardagi qahramonlar didaktik asarlarning qahramonlari hisoblanadi. Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asari axloqiy asari har bir insonnig qalb gavharini yorituvchi mash’aldir. Bu asarda hadislardan,qur’on oyatlaridan va mashhur adiblarning asarlaridan misollar keltirish orqali oʻz fikrini dalillab bergan . Asarda yuzlab katta kichik obrazlar mavjud. Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asari axloqiy insoni tarbiyaviy kamolotini boyituvchi noyob asar.
Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asarda qo‘llangan maqollarni tarkibida ishtirok etgan leksemalarning xarakteriga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘lish mumkin:
1. Shaxs nomlari vositasida shakllangan maqollar.
Shaxs nomlari guruhi o‘zbek tili leksik qatlamining o‘ziga xos keng qamrovli ma’noviy (semantik) qismini tashkil etadi. Shaxs maydoni birliklarining ichki tasnifi natijasida kishiga xos jismoniy va fiziologik xususiyatlar, emotsional – hissiy holatlar, fikrlash va dunyoqarash xarakteri, fikrlash usullari, did – farosat, odat, bilim, xulq – atvor, vazifa, mashg‘ulot, turlicha aloqalar, vaziyat bilan bog‘liq xususiyat, borliqqa munosabat va shu kabi qator belgilar atroflicha namoyon bo‘ladi.¹ Tohir Malikning “Odamiylik mulki” asarida shaxs nomlari ishtirok etgan ko‘plab maqollar qo‘llangan. Misollar:
“Qoʻshning yomon boʻlsa - koʻchib qutilasan, xotining yomon boʻlsa -qoʻyib qutilasan”,“Borasang – qarindosh , Boramasang – begona”, “Bemehr qarindoshdan mehr bilgan yot yaxshi”, “Doʻst achitib gapirar, dushman kuldirib”, “Er-xotinning
urishi - doka roʻmolning qurishi”, “General boʻlishni orzu qilmagan askar askar emas” ,“Oqil doʻsti bor kishining oynaga muhtojligi yoʻq”, “Gadoning dushmani gado boʻladir”.
Misollarda qo‘llangan qo’shni, xotin,er, qarindosh, begona, do’st, dushman, general, askar, kishi, gado kabi leksemalar shaxs tushunchasini ifodalagan va shaxslarni turli jihatdan tavsiflagan.