Tog‘ jinslari massivining umumiy tabiiy va texnogen tuzilmaviy mexanik xususiyatlari Reja

---

Tog‘ jinslari massivining umumiy tabiiy va texnogen tuzilmaviy mexanik 
xususiyatlari 
Reja: 
1.
Yyerning tuzilishi, yyer qobig‘i va yuqori mantiya haqida umumiy 
ma’lumotlar. 
2.
Litosfyera tarkibi, tog‘ jinslarining umumiy tasniflanishi. 
3.
Tog‘ jinslarining petrografik xususiyatlari.
4.
Yyer qobig‘i va yuqori mantiyaning tektonik tuzilishi.
5.
Tog‘ jinslari massivining turli xil tuzilmaviy ko‘rinishlari va ularning 
tasniflanishi. 
Geomexanikada asosiy o‘rganiladigan narsa bu, tog‘ jinslari massivi va 
ularda yuzaga keladigan mexanik jarayonlar hisoblanadi. Bunda massivning 
quyidagi uchta tashkil etadigan holati aniqlanadi: 

tuzilmaviy xususiyatlar; 

massiv tarkibidagi tog‘ jinslarining xossalari; 

kuchlanganlik holati. 
O‘z navbatida shulardan kelib chiqib, geomexanikada amaliy masalalarni 
echish nuqtai nazari bilan yuqorida keltirilgan tashkil etuvchi holatlarning 
parametrlarini aniqlash usullariga diqqat etiborimizni qaratamiz. 
Yyerning tuzilishi, yyer qobig‘i va yuqori mantiya haqida umumiy 
ma’lumotlar. 
Hozirgi vaqtda konchilik ishlari asosan 1000÷1500 m gacha bo‘lgan 
chuqurliklarda amalga oshirilmoqda. Evropada bir qancha konlarning chuqurligi 
2000 m gacha etgan. Janubiy afrika respublikasi (JAR) va Hindistonning ba’zi 
konlarida esa qazish ishlari 3000÷3500 m dan yuqori bo‘lgan chuqurliklarda 
amalga oshirilmoqda. Neft va gaz konlari 6000÷7000 m gacha bo‘lgan 
chuqurlikdan qazib olinmoqda. Eng chuqur geologik-tuzilmaviy va qidiruv 
skvajinalarining chuqurligi 9000 m gacha etadi. Rossiya Fedyeratsiyasining Kolsk 

---

yarim orolida juda chuqur burg‘ilash ishlari loyihasini amalga oshirish natijasida 
skvajinalar chuqurligi 12000 m gacha etgan. 
Keltirilgan sonlar insoniyat tomonidan hozirgi vaqtda hamda yaqin o‘n yillik 
ichida yyer qa’ridan foydalanish va bevosita mumkin bo‘lgan kirib borish 
chuqurligi haqida ma’lumot byeradi. Bu chuqurliklar yer qobig‘ining yuqori qismi 
oralig‘ida, ya’ni yyer shari radiusi bilan solishtirganda juda kam qalinlikda 
joylashgan. Geomexanikaning o‘rganish predmeti hisoblangan, yerning rivojlanishi 
va umumiy tuzulish chuqurligi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan yyer qobig‘ining 
butun yoki uning yuqori qismida kuchlanish holati ayniqsa katta bo‘ladi. Bularni 
o‘rganishda geotektonika fani shug‘ullanadi. 
Zamonaviy tushunchalar asosida chuqur hududlarda olib borilgan seysmik 
tadqiqotlar natijasiga ko‘ra yyer qobig‘i quyidagicha tavsiflanadi (2.1-rasm):