Tog‘ jinslari massivining umumiy tabiiy va texnogen tuzilmaviy mexanik xususiyatlari Reja

Metamorfik tog‘ jinslari
magmatik yoki cho‘kindi tog‘ jinslarining yuqori 
bosim, harorat va kimyoviy yeritmalar ta’siri ostida chuqur qayta shakllanishi 
natijasida yuzaga keladi. Ularning juda yorqin namoyondalariga kvarsit, slanets, 
gips, marmar va fillit misol bo‘ladi. 
Geomexanikada echiladigan masalalar orasida tog‘ jinslarini bo‘laklari 
orasidagi bog‘liqlik xossalari bo‘yicha tasniflash eng maqbul deb qabul qilingan. 
Bu alomatlar bo‘yicha tog‘ jinslari quyidagi bir nechta sinflarga bo‘linadi: 
-
qattiq 
, tog‘ jinslarini tashkil etuvchi qattiq minyeral bo‘laklari orasida o‘z 
shaklini saqlashni ta’minlovchi mustahkam aloqalar bilan bog‘langan. Ularga 
magmatik, sementlashgan cho‘kindi va metamorfik tog‘ jinslari mansub bo‘ladi. 
Bu sinfdagi tog‘ jinslari o‘zining mustahkamlik xossalaridan kelib chiqib 
qoyali
va 
yarim qoyali
guruhlarga bo‘linadi. Qoyali tog‘ jinslariga bir o‘q bo‘ylab siqilishga 
bo‘lgan mustahkamlik chegarasi 50 kg.kuch/sm
2
dan katta mustahkam tog‘ jinslari 

---

kiradi. Suv bilan to‘yintirilganda bunday tog‘ jinslarining ilashish kuchlari 
yo‘qolmaydi. Qoyali tog‘ jinslariga granit, diabaz, bazalt, sienit, gneys, qattiq 
qumtosh va ohaktoshlarni misol qilib olish mumkin. YArim qoyali tog‘ jinslariga 
sementlashgan plastik bog‘langan va aniq qattiqlik tartibida namoyon bo‘ladigan 
tog‘ jinslari misol bo‘ladi. YUklamalar chegarasi birmuchncha ortganda bunday 
mustahkam bog‘lanishlar buziladi va maydalangan tog‘ jinslari qonuniyatlari 
asosida deformatsiya yuzaga keladi. Suv bilan to‘yintirilganda yarim qoyali tog‘ 
jinslarining ilashish kuchlari qoida bo‘yicha keskin kamayadi, ba’zida esa butunlay 
yo‘qoladi. Bunday tog‘ jinslariga zaif sementlashgan qumtosh, zaif ohaktosh, 
dolomit, myergel, qumli va loyli slanets, argillit va alevrolitlar misol bo‘ladi. 
-