|
undan foydalanish va uni tasarruf etish, undiriuvni umumiy mulkdagi
ulushga qaratish asoslari va tartibi kabi m asalalar yoritiladi.
1. Umumiy mulk huquqi tushunchasi va turlari
Fuqarolik kodeksining 216-moddasida ko'rsatilishicha, ikki yoki
undan ortiq shaxsning egaligida bo'lgan mol-mulk ularga umumiy mulk
huquqi asosida tegishli bo'ladi. Bundan anglashiladiki, umumiy mulk
huquqi bir necha shaxslaming (sherik egalaming) muayyan obyektlarga
nisbatan bo'lgan mulkiy huquqlariga aytiladi.
Umumiy
mulk
huquqining
obyektini
ma’lum
ashyo
yoki
ashyolaming to'plami tashkil etishi mumkin. Masalan, ikki yoki bir necha
shaxsning birgalikda qurgan yoki sotib olgan imorati, ikki yoki bir necha
jamoa xo'jaligi birgalikda qurgan g'isht zavodi kabi boshqa obyektlar.
Umumiy mulk huquqining subyektlari (ishtirokchilari) ikki yoki bir necha
shaxs (tashkilot yoki fuqaro)lar bo'lishi mumkin.
Umumiy mulk huquqining subyektlari bir necha shaxsdan iborat
bo'lganligi tufayli sheriklaming har qaysisi bunday mulkni o'z holicha
tasarruf qila olmaydi, balki o'ziga qarashli obyektlami birgalikda, o'zaro
kelishuv asosida egallaydi, ulardan foydalanadi va tasarruf qiladi.
Umumiy mulk huquqi quyidagi asoslardan vujudga keladi:
birinchidan, oddiy shirkat shartnomasidan, masalan, bir necha
fuqaroning birgalashib uy-joy qurishidan yoki bir necha jamoa
xo'jaligining birgalashib elektr stantsiyasi qurishidan;
ikkinchidan, bir necha fuqaroning muayyan umumiy mulkka ega
bo'lish uchun mablag' va mehnatlarini qo'shishlaridan, masalan, umumiy
oilaviy mulk;
201
uchinchidan, bir necha shaxslaming qonun yoki vasiyat bo‘yicha
meros olishlaridan.
Umumiy mulk huquqi aksariyat hollarda oddiy shirkat (birgalikdagi
faoliyat) shartnomasi asosida, umumiy xo'jalik maqsadlariga erishish
uchun, jamoa xo'jaliklari, korxona yoki boshqa tashkilotlar qurish va
ekspluatatsiya qilish, suv xo'jaligi inshootlari, maktablar, turar-joy binolari
va shu kabi qurish uchun birgalikda harakat qilishlarida, buning uchun pul
hamda boshqa mulk yoxud mehnatlarini birlashtirishlarida vujudga keladi.
Fuqarolar ham o'zlarining shaxsiy-maishiy ehtiyojlarini qondirish uchun
pul, mulk va mehnatlarini birlashtirib, masalan, uy-joy qurish uchun
birgalikda shartnoma tuzib umumiy mulk huquqini oladilar.
Umumiy mulk huquqi instituti, umumiy mulk haqidagi huquqiy
munosabatlar O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 216-227-
moddalarida batafsil bayon etilgan.
FKning 216-moddasida ko'rsatilganidek, umumiy mulk ikki turga:
birinchidan, mol-mulk mulkdorlardan har birining mulk huquqidagi ulushi
aniqlab qo'yilgan ulushli mulk va ikkinchidan, ulushlari aniqlab
qo'yilmagan birgalikdagi mulkka bo'linadi. Bular o'rtasidagi asosiy
farqlar quyidagichadir:
Taqsimlanadigan umumiy mulkning har bir ishtirokchisi ashyoda
aniq belgilangan hissaga ega bo'ladi. Masalan, yarmiga, uchdan biriga va
hokazo,
Taqsimlanmaydigan birgalikdagi umumiy mulk esa, hissalarga
taqsimlanadigan mulkdan ulushlarga ajralmasligi bilan farq qiladi. Bunday
umumiy mulk hamma ishtirokchilar o'rtasida, ulaming umumiy roziligi
bilan va tenglik asosida egallanadi, foydalaniladi va tasarruf etiladi.
Ulushli mulk subyektlari fuqaro ham, tashkilot ham bo'lishi mumkin.
Umumiy birgalikdagi mulk huquqida subyektlar o'z ulushlarini
mustaqil tasarruf qila olmaydi, chunki, birinchidan, ulaming har birining
ulushi umuman belgilanmagan bo'ladi; ikkinchidan, oilaviy munosabatda
bo'lgan umumiy mulk egasi oiladan chiqqanda, uni boshqa bir ikkinchi
shaxs bilan almashtirib bo'lmaydi.
Ulushli mulk ulushlarga ajralmaydigan umumiy mulkdan vujudga
kelishi asoslari va tartibi bilan ham farq qiladi.
Ulushli mulk tashkilotlar va fuqarolaming bitimlar tuzishi asosida,
qonun bilan nazarda tutilgan asoslarda, chunonchi qonun va vasiyat
bo'yicha meros olishda, mulkning musodara qilinishida va boshqa ba’zi
hollarda vujudga kelishi mumkin.
2 0 2
|
Jamoa xo'jaligi oila a’zolarining, jamoa xo‘jaligida mehnat qilib
I topgan va xonadon mulkiga qo'shgan daromadlari yordamchi xo‘jalikdan,
I chorva mollari asrashdan kelgan daromadlari xonadon a’zolarining
umumiy mulk huquqini vujudga keltiradi. Kasb-kor, hunarmand, umuman
, yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi fuqarolar
oilasining topgan pul yoki boshqa buyumlari ham shu xonadon
a’zolarining umumiy mulkini vujudga keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
