To sh k en t davlat yu ridik in stitu ti

M azkur  bobda  aynan  ashyoviy  huquqlar  tushunchasi,  ulam ing 
mulkchilik  munosabatlari  tizimida  tutgan  o ‘m i,  mohiyati  va  ahamiyati, 
ashyoviy  huquq  turlari:  x o ‘ja lik   yuritish  huquqi  va  operativ  boshqarish 
huquqi;  meros  qilib  qoldiriladigan  yer  uchastkasiga  umrbod egalik qilish 
huquqi;  y e r  uchastkasiga  doim iy  egalik  qilish  va  undan  foydalanish 
huquqi; servitut huquqi kabi m asalalar yoritiladi.
1. Ashyoviy huquq tushunchasi va turlari
Mulkiy  huquqlar  tizimida  mulk  huquqi  bilan  bir  qatorda  ashyoviy 
huquqlar  muhim  o ‘rin  egallaydi.  Ma’lumki,  mulkdor  har  doim  o ‘z  mol- 
mulkiga  nisbatan  shaxsan  o ‘zi  barcha  vakolatlarini  amalga  oshirish  imko- 
niyatiga ega bo‘lavermaydi.  Ba’zi  hollarda  obyektiv  sabablarga ko'ra  (ma­
salan,  davlat mulkini idora qilishda) yoxud mulkdoming voyaga yetmagan- 
ligi,  mulkni  shaxsan  o ‘zi  boshqarish  huquqidan  foydalanish  imkoniyatiga 
ega  emasligi  va  boshqalar  sababli  mol-mulk  boshqa  shaxslar  ixtiyoriga 
vaqtinchalikka  topshirilishi  mumkin.  Ana  shunday  hollarda  mulkdor 
bo‘lmagan shaxs boshqalaming mol-mulkiga egalik qilishi, foydalanishi  va 
mulkdor  ruxsat  bergan  doirada  tasarruf  qilishi  ashyoviy  huquqlar  orqali 
amalga oshiriladi.  Binobarin,  ashyoviy huquqlar mulkdoming roziligi bilan 
uning  mol-mulkini  boshqa  shaxslar  tomonidan  egallash,  foydalanish 
tartibini belgilovchi huquqiy vositalar sifatida tuzilishi mumkin.
Ashyoviy  huquqlar  -   chegaralangan  xarakter  va  tarkibga  ega 
bo'lishi,  mulkiy  huquqlardan  kelib  chiqib,  unga  bog'liq  bo'lishi,  mutlaq 
tartibda himoya qilinishi kabi xususiyatlari bilan xarakterlanadi1.
O'zbekiston Respublikasining amaldagi qonunlariga asosan ashyoviy 
huquqlaming quyidagi turlari mavjud:
-xo'jalik yuritish huquqi va operativ boshqarish huquqi;
-meros  qilib  qoldiriladigan  yer  uchastkasiga  umrbod  egalik  qilish 
huquqi;
-yer uchastkasiga doimiy egalik qilish va undan foydalanish huquqi; 
-servitut huquqi.
1 Граж данское право // Под ред. А .П.Сергеева, Ю .К.Толстого. -М .:  ТЕИС,  1996. - С .312-317.
260

---