Тми, профессор, и ф. н

www.interfinance.uz 

8
Ш.Шодмонов, У. Ғафуровларнинг «Иқтисодиёт назарияси» дарслигида «кейинги 
қўшилган», «сўнгги қўшилган» [11], С. Ғуломов, А. Абдуллаев, А. 
Сотволдиевларнинг «Иқтисодиёт илми асослари» ўқув қўллан-масида «меъёрий» 
[12], К.Саидов, Р. Сейтмуратов, Д. Асланова, С. Исҳоқоваларнинг «Социал 
иқтисодиёт» номли ўқув қўлланмасида «чекки» 13], деб, таржима қилинган.
Биз ҳам дастлаб «меъёрий» деган сўзни ишлатиш тарафдори бўлганмиз 
[14]. Лекин меъёрий сўзининг ўзбек тилида ўлчовли миқдор, даража, норма, 
меъёрдан ошмаган маъноларда ишлатилишини, оригинал маъносини аниқ 
тасвирлаб берувчи сўз йўқлигини ҳисобга олиб, «маржинал» сўзининг ўзини 
ишлатиш маъқулроқ деган хулосага келдик[15].
6. Иқтисодиётни ўрганишни математикалаштириш. Максималлаш-
тириш принципи иқтисодий муаммоларни ечиш учун эришиш зарур бўлган 
натижани ҳисоб-китоб қилишга йўналтиради. Бунда айниқса, самарадорлик 
таққослашни талаб қилиши хамда унинг асосида хулоса чиқариб, қарор қабул 
қилишни зарур қилиб қўйиши муҳим рол ўйнайди. Натижада дифференциал 
ҳисоб-китоб, математик инструмент, таҳлилдан кенг фойдаланишга диққат 
қаратилди. Маржинализмнинг асосчиларидан Уильям Жевонс иқтисодиётда 
таққослаш, ҳисоб-китоб муҳим роль ўйнашини таъкидлаб: бизнинг фанимиз 
миқдорлар билан иш кўради, шунинг учун ҳам у математикалаштирилган 
бўлиши керак, деган экан. [16]
Италиялик таниқли иқтисодчи В. Парето самарадорликка жамият миқёси-
да аҳоли фаровонлигини ўсишини таъминлашда оптимал даражага эришиш 
нуқтаи назаридан қараган. У муаммо энг юқори самарадорликка эришиш учун 
иқтисодий ресурсларни ва яратилган неъматларни оптимал даражада 
тақсимланишида, деб билган ва уни ечишга салмоқли ҳисса қўшган [17]. У 
ресурслардан самарали фойдаланиш зарурлигини таъкидлаб, опти-мал даражага 
эришишнинг асоси нимада, жамият микёсида ижтимоий нафлиликни мезонлари 
қандай, деган саволларга жавоб берар экан, унинг хулосалари қуйидаги 
қоидаларни қамраб олади: 
1. Оптимал даражанинг мезони бўлиб, йиғиндини максималлаштириш 
эмас, мавжуд ресурслар ва иқтисодий имкониятларга мувофиқ равишда ҳар бир 
алоҳида инсон учун максимум нафга эга бўлиш хизмат қилади; 
2. Оптимал даражага эришишнинг зарур шарти – иқтисодий мувозанатни 
таъминлаш. Оптимум эришилган шундай натижани ифодалайдики, ундан четга 
чиқиш бир томон учун нафнинг ортиши, иккинчи томон учун нафнинг 
пасайишига олиб келади. Жамиятда ресурсларни шундай тақсимлаш оптимал 
бўлади-ки, ҳар қандай бошқача тақсимот варианти иқтисодий тизим қатнаш-
чиларининг ҳеч бўлмаса биттасининг ҳолатини ёмонлаштиради; 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 5, октябрь, 2017 йил