Тми, профессор, и ф. н

www.interfinance.uz 

4
маҳсулот ишлаб чиқариш) маржинал назария пойдеворига беихтиёр равишда 
қўшишган. Бу фикр уларнинг назариясида яширин ифодаланган. Биз уни 
ҳозирги кун нуқтаи назаридан реконструкция қилиб кўрсатаяпмиз, деган фикр 
билдиришади [1]. 
Классик 
қарашларнинг намоёндалари орасида ишлаб чиқариш 
самарадорлигини ишлаб чиқариш натижаси билан маҳсулот яратиш учун 
сарфланган ижтимоий ва жонли меҳнат харажатлари ёки омилларга харажатлар 
билан таққослаш кенг ёйилган. Бунда:
 Самарадорлик = Ишлаб чиқариш натижалари : ишлаб чиқариш 
омилларига харажатлар нисбати тарзида кўрилади ва ҳисобланади [2].
Иқтисодий 
самарадорлик 
ва 
унинг 
мазмунини 
ифодалашда 
мамлакатимизда кўпроқ классик йўналиш вакилларининг фикрига аҳамият 
берилади.
Самарадорликка профессорлар А. Ўлмасов ва А. Ваҳобовлар томонидан 
қуйидагича таъриф берилади: «Самарадорлик ресурс сарфлари билан ишлаб 
чиқаришдан олинган натижанинг таққосланишини билдиради, яъни нима 
сарфлаб, нимага эришилганини кўрсатади» [3]. Самарадорлик (S) аниқлан-ганда 
яратилган маҳсулот ва хизматлар қиймати (М
q
) билан ресурсларнинг сарфи (R
s
) 
таққосланади: S = М
q
/ R
s 
;
Бошқа адабиётларда бозор иқтисодиёти шароитида асосий мақсал фойда 
олиш бўлгани учун ишлаб чиқаришнинг самарадорлиги олинган фойданинг (F) 
ишлаб чиқаришга сарфланган ресурс харажатларига (IX) нисбати билан 
аниқланади деган фикр илгари сурилади P
1
= F / IX х 100% ; 
Бу ерда Р
1
– фойда нормаси; F – олинган фойда; IX – иқтисодий ресурс 
харажатлари [4].
Республикамиз иқтисодчилари самарадорликни иқтисодий фанда нисба-
тан энг кўп ўрганилган, уни ҳисоблаш усули, кўрсаткичлар тизими ишлаб 
чиқилган, ечимини топган муаммолардан ҳисоблашади. Буни профессор Т. 
Жўраев ҳам ўзининг «Иқтисодий ресурслар доиравий айланиш жараёнининг 
назарий асослари ва самарадорлигини ошириш омиллари» монографиясида 
таъкидлаб ўтади [5]. Шунга қарамай бу ҳақда мунозаралар ҳали давом этмоқда. 
Сабаби, бош муаммо инсонлар олдига янгидан-янги муаммоларни қўяди, 
вужудга келтиради ва уни ечиш учун инсон тинмай изланаверади. 
Неоклассик назария вакиллари ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан 
самарадорликка ёндашар экан, ресурсларнинг оптимал даражада тақсим-
ланишигина эмас, балки уларнинг уйғунлашуви, рационал даражада маҳсу-лот 
ишлаб чиқариш асосида мувозанатни таъминлашга диққат қаратишади. 
Самарадорликка берилган таърифларда ҳам ана шу мақсад ўз ифодасини топади.

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 5, октябрь, 2017 йил