Тми, профессор, и ф. н

www.interfinance.uz 

3
неъматларни кўпайтириш йўлларини топиш ва ресурлардан оқилона 
фойдаланишга бир-бири билан чамбарчас боғланган ҳолда қарашган.
Айнан самарадорликни таъминлаш ресурслар чекланганлиги шароитида 
сарфланган харажатлар эвазига маҳсулот яратилишига қараб жамиятнинг 
иқтисодий тараққиёт даражасини белгилайди. Шунинг учун ҳам индивидуал, 
жамоа, қолаверса давлат миқёсида қарор қабул қилишда социал вазифаларни ҳал 
қилишда самарадорликни таъминланишига диққат қаратиш объектив заруриятга 
айланади.
Самарадорлик мазмунини таърифлашда уч: классик, неоклассик ёки 
маржинал ва неоинституционал йўналиш намоёндаларининг фикрлари 
фарқланади. Унга умумий тарзда таъриф берадиган бўлсак, самарадорлик – бу 
тўғри мақсад қўйиб, уни амалга ошириш учун ресурслар сарфлаш орқали 
ижобий натижага эришишдир.
Самарадорлик ҳақида гап кетганда одатда кўпроқ ижтимоий ва иқтисодий 
самарадорлик назарда тутилади.
Самарадорликка жамият ва унинг ҳаёти жиҳатидан назар ташласак, 
ижтимоий самарадорлик сифатида қараб, бутун бир тизимнинг тутган ўрнини 
таҳлил этиш мумкин. Ижтимоий самарадорлик – бу хўжалик фаолиятининг 
натижаларини жамиятнинг мақсади ва эҳтиёжларига, унинг аъзолари 
манфаатларига мос келишини англатади.
Самарадорликка 
иқтисодиётни қамровига кўра ёндашсак, миллий иқтисодиёт (макро-миқёс), 
локал (регионлар) даражада, ҳудудий (вилоятлар), микромиқёсдаги (корхона, 
фирма) самарадорлик сифатида қараш мумкин.
Иқтисодий самарадорлик эса энг аввало, ишлаб чиқариш, тақсимлаш, 
айирбошлаш ва истеъмол самарадорлиги сифатида қаралади. Бу категориянинг 
мазмуни кўрсатиб турибдики, у эришилган натижа билан сарфланган 
ресурсларни таққослашга қаратилган. Бу жиҳатдан барча назарияларнинг 
мазмуни умумий, лекин улар мақсад қўйиш, эришилган натижаларни иқтисодий 
кўрсаткичларда ифодалаши билан фарқ қиладилар.
Кўпчилик иқтисодчиларнинг фикрига кўра классик мактаб вакиллари учун 
асосий назарий муаммо халқларнинг бойлиги ва иқтисодий ўсиш сабаблари 
(«давлат қандай қилиб бойийди») ва ижтимоий синфлар ўртасида даромадлар 
қандай тақсимланиши бўлган. Неоклассик назария вакиллари эса масалага 
мавжуд ресурслардан самарали (оптимал) фойдаланиш нуқтаи назаридан 
ёндашадилар. «История экономических учений» китоби муаллиф-лари 
маржиналистлар бундай мақсадни англаган тарзда қўйишмаган ва бу ғояни 
ҳаётга татбиқ этиш ҳақида ўйлашмаган. Тўғрироқ айтганда ресурс-ларнинг 
самарали аллокацияси ёки аллокатив самарадорлик (allocative efficiency – 
ресурсларни энг самарали уйғунлаштириш орқали энг оптимал таркибдаги 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 5, октябрь, 2017 йил