“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
устунлари, уй буюмлари, ҳар хил асбоблар, қурол-яроқлар ва ҳакозо. Ўқувчиларга қўл 
ҳунарлари турларидан заргарлик, ёғочга нақш бериш, тўқимачилик, гиламчилик, 
кулолчилик, тери буюмларига ишлов бериш турларини айтиб ўтиш мумкин.
Ёзма манбаларда терига ишлов бериш (кўнчилик
)
билан боғлиқ маълумотлар учрайди. 
Жумладан, ал Мақдисий Волгабўйи Булғориясидан Хоразмга «мўйна, ишланган тери 
ва оқ қайин пўстлоғи келтирилиши» ҳақида маълумот беради. “Ҳудуд ал Олам” 
муаллифи ҳам Кердер шаҳридан (Ҳайвон қалъа, шимолий Қорақалпоғистон) “қоракўл 
қўзи териси кўплаб чиқарилади”, - деб ёзган [2, 202-217-б]. Ибн Ҳавкал араб 
халифалигининг ғарбий элатларида “Хоразмдан келтирилган қоракўл терилари 
харидорбоп бўлган”,- деб қайд этади. Оқ қайин пўстлоғи ўрамлари Шемахақалъа, 
Кўҳна Урганч, Ой ота, Жампиққалъа, Миздахқон ёдгорликларида мавжуд бўлганлиги 
ушбу маълумотни тасдиқлайди. А.Ю.Якубовский оқ қайин пўстлоғидан маҳаллий 
шароитда тери ишлашда фойдаланилган, дея фикр юритади [3, 151-б]. Якка Парсон 
(ёзув битилган тери, кавуш, пичоқ ғилофи), Жампиққалъа (тери, жун гилам ва кигиз) 
[4, 53-67-б], Миздахқон ва бошқа ёдгорликлардан теридан тайёрланган пойафзал, 
камар, тасма кесмалари топилган. Бу эса Хоразмнинг ривожланган ўрта аср 
шаҳарларида ҳунармандчиликнинг кўнчилик соҳаси мавжуд бўлганлигидан далолат 
беради. 
Куюкқалъа [5, 132-133-б], Тешикқалъа [6, 142-б], Тўққалъа [7, 44-б], Жампиққалъа [4, 
66-71-б], Миздахқон ёдгорликларидан суякни
 
қайта ишлаш (суяк ўймакорлиги) 
маҳсулотлари, устахоналари ва хом ашё заҳиралари топилган. 
Хоразм ҳудудидаги Султон Увайс тоғ-конларидан олинган тошдан ишланган 
буюмлар Марказий Осиёда ажралиб туради, бу маҳаллий тоғлардан олинган хом ашё 
ва тайёр маҳсулотларга Шарқ давлатлари, жумладан, Кавказ орти минтақаларида ҳам 
талаб катта бўлган. Маълумотларга кўра, қурилиш ва қозон тошлари (талькохлорит), 
қимматбаҳо феруза ва сердолик тошлари Яқин Шарқ дунёсининг машҳур жойлари 
қаторида Хоразмдан савдога чиқарилган. Сайёҳ-географ ал Мақдисий (985-1000 ёзган) 
«Ахсан ат-такасим фи-марифат…» асарида «Хоразмнинг Баратегин қишлоғидан 
тегирмон тошлари чиқарилади», - дея хабар беради [2, 187-б].
Султон Увайс тоғларидаги Қуёнчиқ сой ва Қоракўл атрофи (тегирмон тоши), 
Жампикқаъла (феруза, сердолик, талькохлорит), Ёмонсой (феруза) конларидан 
юқорида таъкидланган ва бошқа хом ашёлар олинганлиги аниқланган. Қадимшунослар 
Ю.П.Манылов, С.А.Дудаковларнинг таъкидлашича, бу тоғ конларини ўзлаштириш ва 
маҳсулотларни тайёрлаш Хоразмшоҳлар даврида авжига чиққан. Хом ашёга ўша 
жойнинг ўзида маълум ишлов берилиб ярим тайёр маҳсулот шаклига келтирилган 
(полуфабрикат) ва сўнгра шаҳар ва қишлоқлардаги тошга ишлов бериш 
устахоналарида меъёрига етказилган [8, 16-17-б].
Археологик қазишлар жараёнида (Жампиқ қалъа, Буғрохон, Тупроқ қалъа-Қўнғирот 
тумани) XI–XIII асрларга оид хўжаликда фойдаланилган тош қозонлар, това, чўмич, 
тегирмон тошлари, хараз, ташнов қопқоғи, устун тагликлари, сайқал плиткалари, 
тақинчоқлар (тумор, мунчоқ, узук) ва чироқлар кўплаб топилган. 
Хоразм воҳасида олиб борилган археологик тадқиқотлар натижасида топилган 
буюмлар (қозон, чойнак, ташнов, чироқлар, безак тахтачалари, қимматбаҳо 
тақинчоқлар), маҳаллий тоштарошлик санъатининг ёрқин ифодаси бўлиб, уларнинг 
тайёрланиши ва безалиш услубларидаги умумий ўхшашликлар Султон Увайс 
тоғларида топилган хом ашё нусхалари, воҳада махсус ихтисослашган ҳунарманд 
тоштарошлар фаолият олиб борганлигини кўрсатади. Бу эса тош буюмлар ишлаб 
чиқарувчи устахоналар бозорбоп маҳсулотларни Хоразм воҳаси элатларини 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
173