“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
таъминлаган ва олис ўлкаларга ҳам савдога чиқаришган деган фикрни тасдиқлайди. 
Умуман, ўрта асрларда Хоразмнинг айрим тош маҳсулотлари (асосан безак тошлари) 
Кавказ, Ўрта Шарқ ҳудудларида ҳам қайд этилган. 
Ёзма манбалар, хусусан, ал-Макдисий “Ахсан ат такосим…” асарида Хоразмда 
ипак аралашмасидан тўқилган йўл-йўл матодан (“олача”) тикилган кийимлар, 
гиламлар, нафис парчалар тайёрланиши ҳақида ёзади. Ал Истаҳрий ва “Ҳудуд ал-
Олам” муаллифи бу ерда (Хоразмда) четга чиқариладиган пахта ва жўн матолар 
(карбос) кўплаб ишлаб чиқарилиши хусусида маълумот берадилар [2, 180-216-б]. 
Йақут ал Ҳамавийнинг хоразмшоҳлар даври ҳақидаги маълумотларига эътибор 
берадиган бўлсак, муаллиф ўз асарида Хоразмда “...дарахтларининг кўпи тут ва 
теракдир”, “тут ипак қурти учун озуқа”, - дея воҳадаги тўқимачилик 
ҳунармандчилигининг бир соҳаси бўлмиш ипакчиликнинг хом ашё манбаи 
тўғрисидаги маълумотни тўлдиради [2, 419-б]. Манбаларда қайд қилинган “карбос” 
пахта газламаси бўлиб, маҳаллий халқ тўқимачилари “бўз”, “чит” номлари билан 
тарихий-этнографик маълумотлар ва архив материалларидан маълум. Маҳаллий 
тўқимачилик маҳсулотлари намуналари археологик тадқиқотларда ҳам учрайди. 
Жумладан, Якка Парсон қўрғонидан пахта газламасидан тикилган аёллар кийим-
кечаги, мато ипи, жўн қирқимлари, кигиз бўлаги ва ўрчуқ бошлари, Жампиққалъа 
ёдгорлигидан бўз, гилам ва кигиз парчаси, ёғочдан ясалган ип йигириш дастгоҳининг 
бир қисми топилган [9, 85-б]. Тадқиқотларда “пиёз” шаклидаги cуяк, тошдан 
тайёрланган урчуқ бошлари, пахта ғўза кўсаклари, ип йигириш дастгоҳи қисмлари 
Тешикқалъа ва Жампиққалъа ёдгорликларида қайд этилган (X-XIII аср). Умуман 
олганда, Жайҳун бўйларида қадим замонлардан тўқимачилик ҳунармандчилигининг 
хом ашё манбаи (пахта, жўн, ипак) ва бу соҳанинг ривожланиши учун етарли шарт-
шароитлар мавжуд бўлган.
Юқорида айтиб ўтганимиздек, ўрта асрларда Хоразм ўзининг иқтисодий салоҳияти 
билан кўплаб ҳунармандчилик соҳаларини ривожлантиришга қодир эди. 
Бу миллий меросларимизга ота-боболаримизнинг миллий ижодкорлик хусусиятлари 
қадрлаш, миллий маданиятимизнинг бой меросларидан бири эканлигини билишимиз 
зарур. Нақш солинган буюмлар кўпинча оқ толдан, қора толдан, тут ёғочидан, қорағай 
ёғочларидан ишланган. Бу ёғочларга нақшли ранг беришда ҳар хил усусллари мавжуд 
(қайнатиш, қуритиш, кўмиб қўйиш). Дастлаб нақшлар қоғозга ишланиб, кейинчалик 
териларнинг юзига қўйилиб, шу тариқа нусқа олинади. Ҳар хил нақш бўлакларидан 
тайёрланган қисмлар ката қўшма нақшларга бириктирилади. Бу картон ва юпқа 
конгилтирдан ишланади. Бундай нусқалар тахтанинг юз қисмига текис тушади, 
кўзғалиб кетмайди ва силжимайди ҳамда нақш эса осон кўчирилади. Шунингдек, 
ҳайвон суякларига ҳам нақш бериш жуда ҳам қадимги анъаналаримиздан саналади. 
Ўқувчиларга миллий ҳунармандчилик сирларини ўргатиш уларни асраб авайлаш 
зарурлигини ўргатиб боришимиз зарур.