Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

izchil
deb ataladi. 
Agar ikki signalning o‘zaro kuchi nolga teng bo‘lsa, bunday signallar signal 
kuchi bo‘yicha 
ortogonal
deyiladi [8]. 
Signal intervalining istalgan nuqtasida uning qiymatlarini aniqlash ma’lum 
bo‘lgan signallarga 
determinik
signallar deb ataladi. 
Tasodifiy
signallar
– bu aniqlanish intervali ichida qiymatlari tasodifiy 
bo‘lgan signallarga aytiladi. 
Tasodifiy signallar quyidagi sonli xususiyatlar bilan aniqlanadi: 
matematik 
kutilma, dispersiya va korrelyatsiya funksiyasi
. 
Matematik kutilma tanlangan segmentdagi tasodifiy signalning o‘rtacha 
qiymatiga teng (1.4): 
𝑀(𝑡) =
1
𝑛
∑ 𝑥(𝑡)
(1.4) 
Tasodifiy signalning 
dispersiyasi 
tasodifiy signal qiymatlarining uning 
o‘rtacha qiymatlaridan taqsimot xususiyati bilan ifodalaniladi (1.5): 
𝐷(𝑡) =
1
𝑛

[𝑥(𝑡) −
)
t
x(
]
(1.5) 
Haqiqiy signallarning vaqt va chastota sohalarida ifodalanishi. 

---

23 
Signal qiymatlari o‘zgarishlarini tasvirlashda vaqt sohasi asosida ifodalash 
qulay hisoblanadi. Dinamik jarayonlarning signallari tabiatan tebranuvchan bo‘lib, 
ularning har biri uchta parametr: amplituda, boshlang‘ich faza va chastota bilan 
sinusoidlar shaklda ifodalanadi (1.2 – rasm). 
Amplituda
– bu signalning maksimal qiymati. Boshlang‘ich faza – bu 
signalning nolinchi nuqtadagi kirish fazasi. Chastota 
(f) 
– bu signalning bir 
sekundagi tebranishlar soni. Chastotaga teskari kattalik signal davri 
(T)
deyiladi. 
Barcha kiruvchi tebranishlar (sinusoidlar) ko‘ringanda signalning chastotali 
spektrini tasvirlash uchun 
chastota sohasi
bo‘yicha ifodalash qulay hisoblanadi. Har 
bir sinusoida faqat bitta chastota komponenti bilan ifodalanadi, uning chastota 
sohasidagi amplitudasi vaqt sohasidagi sinusoida amplitudasiga proporsionaldir. 
Sinusoidaning chastotasi qancha yuqori bo‘lsa, u chastota o‘qi bo‘ylab shuncha ko‘p 
joylashadi [9,10]. 
1.2-rasm. Signallarning vaqt va chastota sohalarida ifodalanishi 
 
t 
vaqt
Amplituda
T
1
chastota
f
1
Amplituda
vaqt
t
T
2
Amplituda
chastota
Amplituda
f
2
T-davr
t-chastota
Т=1/t

---

24