Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

 
 

---

18 
III. Nazariy mashg’ulot materiallari 
 
1-MA’RUZA. SIGNALLAR, ULARNING TURLARI, PARAMETRLARI VA 
XOSSALARI 
1.1. Signallarni qayta ishlash tizimlarining tarkibi va tuzilishi 
Signallarga raqamli ishlov berish (SRIB) telekommunikatsiya, raqamli 
televideniya, ovoz yozish, biometrika, mobil aloqa va video tizimlar kabi 
texnologiyalar sohasiga tobora ko‘proq ta’sir ko‘rsatib bormoqda. Bu aloqa 
muhandisligi, hisoblash texnologiyalari va elektronika bo‘yicha barcha kurslarda 
asosiy yo‘nalish hisoblanadi [1, 2, 3]. 
Signal – bu foydali ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan, yozib olinadigan yoki 
qayta ishlanadigan (o‘lchov, shaklni o‘zgartirish, parametrlarni hisoblash, namoyish 
etish, tashuvchi vositalariga yozish) raqamli qiymatlaridir. 
Haqiqiy signallarga misollar [1, 5]: 
–
ovoz, nutq va musiqa signallari (mikrofon, telefon); 
–
datchiklardan 
qabul 
qilingan 
bio 
signallar 
(ensefalogrammalar, 
kardiogrammalar, impuls va bosim signallari, ultratovush signallari); 
–
texnologik jarayonlarning sensorlaridan qabul qilingan signallar (harorat, 
oqim tezligi, bosim, kuchlanish, daraja, tezlik); 
–
radiotexnik nazorat va kuzatuv tizimlarining signallari (aviatsiya radarlari, 
gidroakustika, havo hujumidan mudofa tizimlari). 
Biz tabiatda uchraydigan signallarning aksariyati analog shaklga ega. Analog 
signallar vaqtning uzluksiz funksiyasini ifodalaydi. Analog signalga misol tariqasida 
tovush bo‘lishi mumkin. Bizning sezgi organlarimiz signallarning analog shakllariga 
aniq sezgir hisoblanadi: quloqlar tovushga, ko‘zlar nurga, terimiz haroratga, burun 
hidni sezish uchun. Bizning sezgi organlarimiz fizik signallarni (tovush, yorug‘lik, 
harorat, hidlar) o‘lchaydi va o‘zgartiradi, shuningdek ularni miyaga qayta ishlash va 
qaror qabul qilish uchun yuboradi. Signallar dinamik jarayonlarning o‘z vaqtida 
ishlash modeli hisoblanadi, shuning uchun bunday signallarni qayta ishlash 
jarayonlarning o‘zi signallar orqali o‘rganish imkonini beradi. Atrofimizdagi dunyo 

---

19 
analog (vaqt, masofa, harorat) hisoblanadi, ammo mutaxasislar signallarga aniqroq 
ishlov berish uchun analog-fizik parametrlarni o‘lchash va ularni raqamli shaklga 
aylantirishni o‘rgandilar. 
Analog signallarga raqamli ishlov berish va saqlash qiyinroq bo‘lib, ularga 
raqamli texnologiyalarni qo‘llash mumkin emas. Signallarning raqamli shakli, ya’ni 
ikkilik ko‘rinishi raqamli ishlov berish uchun qulay hisoblanadi. Bunday holda 
nafaqat signallarni ro‘yxatdan o‘tkazish, shuningdek ularni kompyuterlarda saqlash 
va qayta ishlash mumkin. 
Signallarga raqamli ishlov berishning asosiy vazifalari: 
-
signal parametrlari - amplituda, faza, chastota, spektrni o‘lchash orqali 
obyekt haqida ma’lumot olish; 
-
shovqinli muhitda foydali signal komponentlarini ajratib olish; 
-
signallarni siqish; 
-
noma’lum signallarni tahlil qilish va belgilangan parametrlarga ega 
signallarni sintez qilish.