Тизим: асосий тушунча ва таърифлар

Маъруза №1

• Тизим: асосий тушунча ва таърифлар. Тизим таърифлари. Тизим тушунчасининг моҳияти.
• Тизим белгилари.
• Тизимлар таснифи. Таснифлаш. Тизимда бошқарув объекти. Бошқарув объектининг фаолияти схемаси.

Тизим: асосий тушунча ва таърифлар

• Умумий холатда тизим, деганда элементлар орасидаги ва уларнинг хусусиятлари ўртасидаги алоқалар мажмуига эга бўлган, яъни бир-бирига чамбарчас боғланган қисмлардан иборат бутун бир объектлар мажмуаси тушунилади. Тизим бир-бирига чамбарчас боғланган ва ўзаро бир - бири билан алоқада бўлган бутун элементлар тўплами тушунилади.

Тизим таърифлари

• Контекст нуқтаи назардан, илм ва тадқиқот мақсадлари соҳасига қараб "Тизим" атамасининг турли, камида ўнлаб таърифлари ишлатилади.
• Тизим таърифларига мисоллар:
• Тизим – ўзаро боғланган компонентлар мажмуаси;
• Тизим - бир-бири ва атроф-муҳит билан маълум жиҳатдан алоқада бўлган (боғланган) элементлар тўплами;
• Тизим - атроф-муҳит билан боғланган, у билан ўзаро ҳаракат қилувчи ўзаро боғланган элементлар тўплами.

Тизим тушунчасининг моҳияти

• Тизим тушунчасини кўп таърифлари мавжуд бўлгалиги сабабли, унинг моҳиятини энг яхши очиб берадиган таърифларни танлаймиз.
• Тизим барқарор бирликни ва яхлитликни ташкил қилувчи, интеграл хусусиятлар ва қонунларга эга бўлган ўзаробоғланган маълум элементлар кўплигидан иборат.

Тизим таърифларига мисоллар.

• Тизим - бир ёки бир неча қўйилган мақсадларга эришиш учун ташкил қилинган ўзаро ҳаракат қилувчи элементлар комбинацияси.
• Тизим - маълум бир вақт оралиғида маълум бир мақсадга мувофиқ атроф-муҳитдан ажратиб олинган функционал элементларнинг чекланган мажмуаси.
• Тизим - субъектнинг (тадқиқотчиси, кузатувчи) онгида акс эттирилган объектларини хусусиятлари ва уларнинг тадқиқот, билим, вазифалари билан муносабатлари.
• Тизим - мунтазам равишда мулоқот ёки ўзаро боғлиқ муайян мақсадларга эришиш учун мўлжалланган элементлари, ва элементлар орасидаги муносабатлар интеграция мажмуаси.