Тивбиет олий талабалари учун ўҚув адабиёти

АЁЛЛАР ЖИНСИЙ ОРГАНЛАРИ ФИЗИОЛОГИЯСИ ТУХУМДОННИНГ РИ8ОЖЛАНИШИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ
Аёлларнинг жинсий бези тухумдон эмбрион дастлаб ўсаётган жараёндаёқ ривожлана бошлайди.
Буйракнинг медиал соҳасида бошланғич жинсий дўмбоқ юза-га келади. Бу дўмбоқнинг ташқи (кортикал) ва ички (медуляр) қаватлари бўлади. Қейинроқ дўмбоқнинг ташқи цаватида катта думалоқ ядроли ёриқ ҳужайралар пайдо бўлади. Булар даст-лабки жинсий ҳужайралардир. Жинсий дўмбоқнинг ички қавати-да (кортикал) бириктирувчи тўқима ўсиб чиқнб, ип ва тортма шаклида жойлашади. Улардан ҳужайраларнинг кейннги дкффе-ренциацияси натижасида бошланғич (примордиал) фолликулалар ҳосил бўлади.
Ҳомиладорликнинг 4—^5 ойидаеқ ҳомила тухумдонида шакл-ланмаган фолликулалар кўп бўлади. Ҳомиладорликнйнг олтинчи ойидан бошлаб ҳомила тухумдонида фолликулалар ривожлана боради, аммо тухум ҳужайра ажратмайди. Кейин баъзи фолли-кулалар аста-секин риаожланишдан тўхтаб, орқага қайта бош-лайди, бу физиологик атрофия деб юритилади.
Янги туғилган қизалоқлар тухумдонида кўп миқдорда турли босцичда атрофияга учраган ва учраётган-фолликулалар бўла ди. Бу жараён чацалоқ туғилганидан кейин бир йилгача давом этади. Қиз бола 2У₂ ёшга етганида тухумдони деярли ўз шаклини олади. Аммо -фолликулалар атрофияси давом этаверади. Янги туғилган қиз болалар тухумдонида тухум ҳужайралар (овоцит-•^ар) 400 мингтача бўлиб, улардан фақат 400—500 тасида туғиш Қобилияти тугагунча етилиши мумкин. Қолганлари ривожланиш-Дан орқага қайтади, яъни буришиб, пучайиб қолади, бу фолли-кулалар атрезияси дейилади. Бунда фолликулалардаги суюқлиқ шимилади. Фолликула ўрнида ялтироь; тўқима (гопа реИиайа Қолдиқлари билан биргаликда) қолади, кейин эса бутунлай йў-Қолади.
ҲАИЗ ДАВРИ (ЦИКЛИ)
Ҳайз (ой кўриш; теп51й) деб хогйн-қизлар бачадонидан вақ-ти-вақти билан қон келишига' айтилади: Ҳайз балоғатта етиш ^жараёнининг да.стлабки ойларилан (риЬегШ) бошланади, бу °Датда 12—16 ёш орасида кузатилйди.

Қизлар 16—17 ёшларда жинсий жиҳатдан тўла етиладилар. Ҳайз кўриш даврнй равишда маълум бир муддатда такрорланиб турадн ва 3—6 кун давом этади.

Аёл бўйида бўлиш ва туғиш ёшида ҳайз кўриб юради, фақат ҳомиладорликда ва кўпинча эмизнкли даврда ҳайз кўрмайди. Ҳайз климакс даврида ва унга ўтиш даврида (тахминан 45—47 ёш) тўхтайди, Ҳар ҳайз кўрганда аёл 50—100 г қон йўқотади. Ҳайз қони ишқорий реакцияли, қўнғир рангда шиллиқ аралаш бўлиб, унда ивиш жараени суст бўладн. Таркибида гликоген, ёғ моддалари ва ферментлар бор,
Қиз болалар биринчи марта ҳайз кўрганда улар организмида бир қатор ўзгаришлар юз беради. Қизнинг гавда шакли бирмун-ча думалоқлашади, аёлларга хос иккиламчи жинсий белгилар вужуДга келади, сут безлари катталашади, қов устида жун пай-до бўлади, ташқи жинсий органлар тўла етилади. Ҳайз циклн ҳайзнинг биринчи кунидан, келгуси ҳайзнинг биринчи кунигача ҳисобланади, Кўпинча ҳайз даври (цикли) 28 кун, камдан-кам аелларда 21—30—32 кун оралиғида бўлади. Ҳайз цикли давоми-да аёл организмида бир қатор ўзгаришлар кузатилади.
Ҳомиладорлик даврида тухумдоннинг анатомик ва функцио-над фаолиятида бир қатор ўзгаришлар мавжуд бўлади. Тухумдон шишиб, бирмунча катталашади. Унинг фолликуляр аппаратида овуляция бутунлай тўхтайди. Сариқ тана ҳомиладорликнинг би-ринчи ярмида яхши ривожланади, ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида укинг фаЬлияти сусаяди ва орқага тараққий қилади (16- расм).
Сариқ тана гормони — прогестерон ҳомила -тухумининг бача-донга жойлашишига, тўғри озиқланишига шароит яратади. Ҳо-миладорликнинг 3- ойи охири 4-ойи бошидан бу вазифани асосан алаиента бажаради.
Овуляция натижасида тухум ҳужайра ажралади ва суюушк-Дан бўшаган фолликуланинг ички пардаси бужмайиб, буришиб қолади. Унинг ички юзасида гранулез (донадор) ҳужайралар бир оз саҚланиб қолади, кейин улардан сариқ тана (согриз 1и1еит) ҳосил бўлади. Бу жараён қуйидагича кечади:
Гранулез (донадор) ҳужайралар кўпаяди, тухумдоннинг мезен-хима стромаси қон томирлари билан биргаликда ривожланади. Натижада сариқ тана вужудга келади. Бу қуйидагн босқичлар-дан иборат.
! босқич, Пролиферация (қалинлашиш) босқичи, бу ҳайз бошлангандан кейин 8—14 кунларни ўз ичига олади, бу даврда гранулез ҳужайралар катталашади за фолликуланннг ички пўст-лори бўртиб, қизаради.
II босқич қон томирлар билан таъминланиш босқичи (ҳайз циклииинг 14—16- кунларн). Бу фазада гранулёз (донадор) ҳу-жайралар катталашади, полигонал ҳолатда бўлиб, сариқ ракгга бўплади. Шунға кўра улар сариқ рангли бўлади.










Сариқ ҳужайралар кўпайиши билан ички пардадаги майда қон томирлар (капиллярлар) қўшимча тўқима толалар билан бирга ўсади, сариқ қават ҳосил бўлади. Майда қон томирлар ай-ниқса сариқ тана ичида чигаллашади.

3. 
   босқич — гуллаш босқичи. Ҳайз келгандан бошлаб 3 ҳаф-
   та давомида сариқ тана ўсиб, етилади. Сариқ қават қалин ва
   катта бурмали бўлиб қолади. Сариқ тана ўртасида, ораларида
   майда қон томирлар бўлган қон лахталари бўлади. Бу ҳолатда
   сариқ тана ички эндокрин безга айланади. Сариқ тана ривожла-
   ниш давридаёқ суюқлик чиқаради. Агар аёл ҳомиладор бўлиб
   қолса, сариқ тана фаолияти авж олади.
   
4. 
   босқнч — сариқ тананинг сўниши (орқага қараб ўсиши)
   босқичидир. Агар тухум ҳужайра уруғланмаган, яъни агар аёл
   ҳомиладор бўлмаган бўлса, сариқ тана орқага тараққий қиладн
   (сўнади). Сариқ ҳужайралар ҳажми кичиклаша боради, бирик-
   тирувчи тўқима толалари қалинлашади, майда қон томирлар пу-
   чайиб қолади. Натижада сариқ тананинг марказий қисми бирик-
   тирувчи тўқима толалари билан тўла бошлайди. Сариқ қават
   йўқолади ва сариқ тана гкалинли ўзгаришга учрайдн, натижада у
   оқ рангли ялтироқ бириктирувчи тўқимага айланади (согриз а1Ъь
   сап5 зеи НЬгозит), кейин асга-секин йўқолади. Агар тухум ҳу-
   жайра сперматозоид билан қўшилмаган бўлса, сариқ тананинг
   такомиллашиши ва сўниши (орқага қайтиши) 13—15 кун давом
   этади. Сперматозоид тухум ҳужайра билан қўшилиб бачадонга
   жойлашиб олса, унда сариқ тана ривожланишда давом этади ва
   12 ҳафтада жуда етилади. Унинг орқага тараққиёти эса ҳомила-
   дорликнинг иккинчи ярмидан бошланади ва туғишдан бир оз ил-
   гарироқ сўнади.
   

Ҳайз циклида бачадон шиллиқ пардасидаги ўзгаришлар. Ҳайз қони тўхтагач, бачадон шиллиқ пардаси қайтадан тиклана бошлайди, бу регенерация жараёни дейилади.
Бачадон шиллиқ қавати (эндометрий) икки қаватдан: базал
ва функционал қаватлардан иборат. Ҳайз қони тамом бўлгандан
кейин бачадоннинг юпқа базал қаватидан шиллиқ қават тез фур-
сатда ўсади (4—5 кунда қалинлиги 4 баробар ортади), безлари
ҳам узунлашиб, катталашади ва бурама шаклини олади, лекин
шунга қарамай, секрет ажратмайди. Бачадон шиллиқ пардасида-
ги бу хилдаги ўзгарншлар пролиферация босқичи де-
нилади. Бу босқич ҳайз циклининг 13—'15-кунигача давом этади.
Шундан кейин эпителий ҳужайралари суюқлик чиқара бошлайди.
Бу босқич эндометрийда секрет ажратишбосқичи ҳи-
собланади. Ҳайзнинг 16- кунидан бошлаб без эпителийлари ядро-
сида бўлиниш жараёни тўхтайди. Ҳужайралар бўйига узунлаша-
дн, суюқлик (секрет) билан тўлишади, пармага ўхшаган безлар
янада эгри-бугри бўлиб қолади. 19—20- кунларда цилиндрик
эпителийлар узунлашиб, аррасимон бўлиб без бўшлиғи тойонга
кўпроқ ўсади. Шиллиқ қават қалинлашади, худди ҳомиладор-

50

ликдаги децидуал ҳужайраларга ўхшаб кетади.

Шиллиқ қават ҳужайралари шишиб, катталашади. Бунда шил-тўқимаси 3 қаватга: компакт, спонгиоз ва базал қисмларга бўлинади.

Секрет ажратиш босқичининг охирги муддатини ҳаиз куриш олди, ҳомиладорлик бошланиш олди даври деб ҳисобласа бў-лади.
Бачадон шиллиқ пардасининг кеиинги ўзгаришини д е с к в а-
_мация босқичи дейилади. Бу босқичда без йўлларидаги эпителий аста-секин ҳалок бўлади, шиллиқ қават қисман эриб (аутолиз), қисман парчаланади ва яна қисман фагоцитоз нати-жасида устки спонгиоз қавати кўчиб тушади. Базал қисми яқн-нида озгинаси сақланиб қолади. Базал қават юзасидаги кўчган спонгиоз қават ўрнида қолган яра юзасидан ҳайз қони кетади.
5 6 кундан кейин қон тўхтайди ва янги давр бошланади. Ҳайз
кўриш тухумдон ҳолатига боғлиқ бўлади. Агар бирор сабаб би-лан тухумдон олиб ташланган ёки рентген нури тухумдонга таъ-сир қилдирилган бўлса, аёл ҳайз кўрмайди.
Ҳайз циклининг биринчи ярмида, овуляциядан олдин, проли-ферация босқичида тухумдонда ривожланаётган фолликуладан ажралган фолликулин гормони асосий вазнфани бажаради. Бу гормон фолликул 1Ьеса 1п1егпа қаватидан ажралади.
Овуляциядан кейин сариқ тана гормони (прогестерон) бачадон шиллиқ пардасида суюқлик чиқаришга имкон беради ва бачадон шиллиқ пардасини ҳомиладорликка тайёрлайди. Бунда юза жой-лашган безларда гликоген ишланиб чиқади,
Қўп муаллифларнинг айтишича, овуляциядан кейин сариқ тана оз миқдорда эстроген гормони ҳам ажратади. Бачадон шил-лиқ қаватининг бўртиб, қалинлашишига шу гормонлар сабаб бў-лади.
Тухумдон ажратадиган фолликулин бачадонни қисқартиради, прогестерон эса қисқаришини тўхтатади, натижада бачадон шил-ли^ қаватига жойлашган сперматозоид билан қўшилган тухум ҳужайрага қулай шароит яратилади.
Ҳайвонларда олиб борилган тажрйбалар шуни кўрсатадики, гипофиз бези олиб ташланса, фолликулалар тараққиёти тўх-тайди ва сариқ тана вужудга келмайди. Демак, гипофиз безининг ^тУхумдонга кўрсатадиган хизмати катта экан. Гипофиз безининг олдинги бўлаги гонадотроп гормон ишлаб чиқаради. Бу гормон-^лардан бири тухумдон фолликулалари етилишига (эркакларда УРУғ безига) таъсир ^илса, бошқаси сариқ тана тараққиётини таъминлайди.
Шуни унутмаслик керакки, ҳайз циклининг гормонал мувоза-
ини марказий нерв системаси ва мия пўстлоғи бошқарадк.
Вегетатив нерв системаси ҳам жинсий гормонларга ўз таъси-ни кўрсатади. Баъзи аёлларда ҳайз цикли овуляцияснз кеча-*и. Бу овуляциясиз кечадиган ҳайз цнкли дейилади. Турли гине-логик текширишлардан ташқарн, бачадон шиллиқ қавати қириб '^линганда, унда секреция чиқариш босқичи бўлмай, фақат про-
4*
51
лиферация босқичи кўрннса, бу ҳолат овуляцня бўлмаганянн билдиради. Бундай аёл ҳомиладор бўла олмайдн. Бундан ташқа-ри, бир қатор гннекологнк текшнрншлар тўғри ичак ҳароратн (базал ҳароратни ўлчаш, бачадон бўйнидак ажралган шилзтк-нинг чўзнлувчанлнги ва бошқаларни текшириш) ёрдамида ҳам тухумдои фаолиятк аннқланади.
VI БОБ
АЁЛЛАР ЧАНОҒИ
Чансж, тана ҳолатини нормал сақлабгина қолмай, туғруқ вақ-тнда бола ўтадиган йўл сифатида ҳам аҳамияти каттадир.
Аёллар чаноғи тўртта суякдан, яъни иккита номсиз, битта думғаза ва битта дум суягидан иборат бўлиб, улар ўзаро тоғай лар ва бойламлар ёрдамида биркккан бўлади.
Номсиз суяк ёки чаноқ суяги {оз шпотша1а зеи сохае) учта суякдан, яъни ёнбош, қуймнч ва қов суяги бирикишидан ҳосил бўладн, Бу учта суяк тепасининг қўшилган ерида, ташқи томони-да катта чуқур бўлиб, у қуймнч думғазаси (асе*аЬи1ит) деб аталади.
'Енбош суяк билан қоб суяк таналари қўшилган жойда кўтарма жой пайдо бўлиб, у эгилиб ёнбош суякни кўндалангига кесиб ўтади. У НгЬа агсиа1а деб аталади, бу чизиқ катта ва ки-чик чаноқ бўшлиқларини чегараловчи умумий чизиқни (Цпеа 1егттаНз зеи Нпеа тпогпНа) ҳосил қилишда иштирок этади. Енбош суяк қанотининг устки чети қалвнлашган бўлиб, у ёнбош суяк қирраси (сг!51а Шаса) деб аталади. Бу қирра ички ва ташқи қисмдан ва учта чнзиқдан иборат бўлиб, улар мускулларнинг пайлари ёпишуви учун хизмат қилади (17-расм).
Қирра — олд томонидан олдинги устки ёнбош ўснғи (зр1па )Наса ап!ег1ог зирепог) Еа орқа томондан худди шундай ўсиқ (5р1па 1Наса ро51егюг зирепог) билан тугайди.
Олдинги ва орқадаги бу устки ўсиқлар остида шу номдаги остки ўсиқлар бор. Орқадаги пастки ўсиқ тагидан катта қуймнч кемтиги. {1ПС15ига озсЬаШса та]'ог) бошланиб, у қуймич ўсиғк (зрта 15сЬ1ад1са) билзн тугайди. Бу ўсиқ остида эса кичик қуй-мич кемтнги (^пазига ^з^аШса т^пог) туради. Бу кемтик қуймич дўмбоғи (£иЬег 15сЬ1а^1сит) билан тугайди.
Екбош суяк қанотннинг ички томондаги катта чуқурн орқасида қулоқ супраси ша^идаги бўғим юзаси бўлиб. бу юза ёрдамида ёнбош суяги думғаза суяги билан бирикади. Қуймич дўвги олдинга томон ингичкалаша борнб, қуймич суягининг шохи (гатиз озз^з 15сЬ11) га айланади ва қов суягининг пастки шохи (гатиз 1п!ег1ог 05515 риМз) билан қўшилади. Қуймич суяги би-лан қов суягининг пастки ва устки шохлари ўртасида катта ёпи-лувчн тешик (Ғогатеп оЬ1ига1ит) ҳосил бўлади.




52
17-раеа. Аёллар чаноғн.
I — дукғаза — (оз засғит); 2 — ен-бош суяк цаноти <оз 1Ш); 3 — бнбош суякнВнг олднкги юцорядаги уснғн {8р1ла 1Паса ап(ег!ог 5ирег101>; 4 — енбо;и суякннмг оллинги ластдаги «иғи (зр!пь Шасв яп(ег!ог 1пГес1ог);

5. 
   —сов чуқурчаси (Гоаяае асе(аЬиП);
   
6. 
   — Епҳяч тешвк ([огатеп оЬГогаЮ*
   г1ит); 7 —угйргнч суяк (оз 1сй11);
   8—қов суягк (оз риЬ1з); 9 — симфиэ
   {51тр!"3(Я О3815 риЬ19); (ков Вўғж-
   ви); 10— жичяк чааоқ кнриш цнсмк;
   ц — номснэ чкзнқ <Пп1а !ппот!лш)
   

Унг ва чап қов суякларн ўрта чизиқда бнр-бири билан қўши-либ, қов бирлашмасинн (зутрЬуз15) ҳосил қилади.

Думғаза суяги (оз йасгит) ўзаро битишиб кетган беш та умуртқадан иборат бўлиб, улар турлн катталикда бўлади, умуртқалар пастга томон кнчрайиб ва экснзланиб боради, шу-нинг учун думғаза суяги пастга томон торайган узунчоқ уч бур-чак шаклда бўлади. Биринчи думғаза умуртқасининг усти (дум-ғазанннг асосн) тпг текисликдан нборат бўлиб, бу текнслик ёрдамида думғаза бешинчи бел умуртқаси бялан қўшнладн.*Бу иккита умургқа туташган жойда чааоқ ичига қараган дўнг (рготогИопшп) лайдо бўладн. Думғаэа суягинннг энснз жойн (чўқцисн) пастга қараган бўладн ва дум суяги билан қўшиладн. Думғаза суягининг олдннгн юзаси чуқурлашган, орқа юзаси эса узунасига ва кўндалангига дўппайган, эгри, ғаднр-будир бў-лади: унинг орҳа юзасида умуртқаларнинг орқа кўндаланг ва бўғим ўсимталарияинг қўшилуви туфайли бешта бир-бирига па-раллел турган бўйлама қирралар ҳоснл бўлади. Думғаза суяги-нннг икки ён томонида қулоқ супраси шаклидагн бўғим юэаси бор. Бу юэалар ёрдамида думғаза суяги чаноқ суягн билан бў-ғим ҳосил қилади. Думғаза суягинннг олд за орқа томонидам
^тЎрт жуфтдан тешиклар (Ьэгатта засгаПа) бўлиб, бу тешиклар
думғаза канали билая туташгандир.
Дум суяги (оз соссу^шт) бешта кичик умуртҳадан ибо-
ратднр. Дум суягннннг бирннчи умуртқаси бошқаларга нисба-
тан биряунча рнвожланган бўлади. Дун суяги учини ташкил эта-
Дигак охирги умуртқа энг кам рнвожлангандир.
Чаноқ суяклари турли бўғимлар орқали бир-бири билан бн-Рккади.
I. Қоауқ бирикмаси (5утрНу515 риЬ1са) нккнта қов ^сУягннинг бўғим юзаси ёрдамида ҳосил бўладп. Бу юзалар ора-снда тоғай пласгннка бўлиб, унинг ячида торгина бўшлиқ бор. ^шунннг учун бу бирнкма ярим бўғим деб аталадн. Унинг ҳарй-катн жуда чегараланган бўлади.

53

'2.Думғаза билан ёнбош суяк бўғнми (аг{1-1а!1о засгЛ^аса) ярим бўғнм (аморпартроз) —бу думғаза суя-
ги ва ёнбош суякдаги ^улоқсимон юзадарнинг қўшилишидал ҳо-сил бўлади. Унда ҳаракат деярли бўлмайди.
3. Думғаза билан дум бирикмаси ^вупсЬопйгоз^з засгфоесу-£еа) қимирламайдиган бирикмалар жумласига кирса ҳам,7лекик икки суякнн қўшиб турувчи фиброз тоғайнинг чўзилувчанлиги -\исобига дум суяги ҳомила бошинн туғилиш жараенида орқага силжитади. Бундай силжнш туғиш вақтида жуда муҳимдир.
Чаноқ икки қи-смдан — катта ва кичик чаноқлардан иборат бўлиб, уларни бир-биридан чегара"~чизиғи деб аталадиган-чизиқ (Ип. {еггшпаИз) ажратиб туради.
ЧАНОҚ СУЯГИНИНГ УЛЧОВЛАРИ
катта
Аеллар чаноғи ас;осан иқки қисмдан ташкил топган чаноқ аа кичик чаноқ. Буларнинг ҳрр иккаласини ажратувчи че-гараси номсиз ёкн чегара чизиғи (Ипеа 1ппот1паи зеи 1егттаП5) ҳисобланади, деб айтиб кетган эдик. Катта чаноқ акушерлик нуқ-таи назаридан кичик чаноққа нисбатан унчалик аҳамиятга эга эмас.
Баъзи акушерлар катта чаиоқни «кичик» чаноқнинг «ойнаси» деб ҳисоблайдилар, чунки катта чаноқнинг баъзи ўлчовларига к;араб кичик чаноқ ўлчовларини тахмин қилса бўлади.
Катта чаноқ (реМ$ та|ог). Орқадан охирги бел умуртқаси ендан ёнбош суяклар бнлан чегараланиб, олди томонда суяклар бўлмайди, шунга кўра ҳомиладорликда бачадон ва қорин девори ҳеч қандай тўсиқсиз ўсаверади.
Қичик чаноқ (ре!у18 Ш1пог). Шакли қирқидган уч бурчакка ўхшайди, гўё асоси билан юқорига айланган. Кичик чаноцнинг олдинги девори қов суяги ва симфиз, орқаси думғаза ва дум суяги, ёндан қуймич суяклари билан чегараланган.
Кичик чаноқнинг олдинги девори орқа деворидан 3 баробар калта (олдинги девори 4—4,5 см, орқа девори 12,5—13 см).
Кичнк чаноқнинг ён томонла,ри қорин парда ва иккита бой-лам Н^ засго зртозит ва Н§- касгоШЬегозит билан қопланиб, чегараланган тешик (қуймич ўймаси) (1пс15игае ^ьсМай^сае) ни
ҳосил қилади.
Шундай қилиб кичик чаноқ ҳамма томондан суякдан ташкил
топгандир.
Катта чаноқ ўлчовлари. Нормал чаноқнинг ташқи масофала-рини"ўлчаб аниқлаш билан кичик чаноқ ўлчовларини ҳам тасав-вур қилиш мумкин бўлади.
Чаноқнйнг ташқи масофалари одатда аёлнинг етган ҳолатида ўлчанадч. Бунинг учун циркул (ўлчагнч — тазомер*) дан фойда-ланилади. Аёл кушетка ёки каравотга чалқанча ётади, акушер эса аёлнлиг ўнг томонига қараган ҳолда ўтиради, чаноқ ўлчагнч-нинг ий^и оёғини икки қўлига оладн-да, кўрсаткич ва катта бар^ моқлар билан унинг учидаги тугмачалардан ушлайди ва ўлчаш-га киришади.
Нормада:

1. 
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   Икки ёнбош суякларининг ол-
   динги устки ўсиқлари ораси (<Из-
   (апИа зртагиш) — 25—26 см.
   
2. 
   Икки ёнбош суяклари устки
   кирраларининг энг узоқ нуқталарн
   ораси ((Из^апИа сп5*агит) —28—
   

18- расм. Бел вэ думғаза ромби,
1 —У-бел умуртца ўсиғн; 2— ёнбош суякнннг тароғи; 3 — ёнбош суякнияг орқадаги юқ>. рн ўсиғи; 4 — думғазанннг юқо
ри учн.


29 см.
3. Сон суякларининг катта тра-
хантерлари (катта боши кўстлари)
орасидаги масофа ((Пз^апйа ^гос-
ивц1ег1са) —30—31 см.

\

Тери ости ёғ қавати қалин бўл-
ган аёлларнинг туртиб чиққан кат-
та нуқталарини ушлаб кўриш жуда қийин бўлади. Бундай ҳолларда аёлдан аввал бир оеғини, кейин ик-кинчи оёғини суриш талаб қилина-ди ва шу ҳаракат вақтида трахан-











19-расм. А. Катта чаноқнинг кўндаланг ўлчовини ўлчаш усули. егШагит; 2 — (Иа^зпОа зр!пагит; 3 — (Ш1апНа ГгосЬап(ег(са-. Б- ташқи конъюгатанн ўлчаш усули.