Tilshunoslikning dolzarb muammolari

Omonimlar. Har bir tilning lug’at sostavida tovush tarkibi va yozilishi jihatidan bir xil ammo ma’nosi har xil bo’lgan so’zlar muayyan miqdorda topiladi. Bunday so’zlar omonimlar gruppasini tashkil qiladi. Fonetik (tovush) tomondan bir xil – shakli o’zaro teng kelib qolgan ikki va undan ortiq so’zlar omonimlardir. Omonimlar ma’no jihatdan o’zaro munosabatda bo’lmaydi. Boshqa –boshqa tushunchalarni anglatadi. Masalan: Ot (uy hayvoni, ism, buyruq fe’li), ko’p ma’noli so’zlarning shakli asli bitta bo’lib, ma’nolari o’zaro bir-biriga juda aloqador, biri ikkinchisiga bog’liq bo’ladi. Masalan, bosh so’zi: ko’chaning boshi, gapning boshi, tomning boshi, yerning boshi.

O’zbek tilida omonimlar turli ko’rinishlarga ega. Chang (to’zon ma’nosida) – chang (musiqa asbobi); yoqmoq (chiroqni yoqmoq) – yoqmoq (uning nutqi menga juda yoqdi) «Xush kelmoq, ma’qul bo’lmoq») kabi barcha grammatik formalari teng, bir so’z turkumiga kiruvchi so’zlar omonimlar deyiladi. Omonimlarning ikkinchi tipi – omoformalar (lotincha-shakl ma’nosini anglatadi) bir xil talaffuz qilinadigan va bir xil yoziladigan so’zlar omoformalar deyiladi.

Omoformalar ko’pincha boshqa-boshqa so’z turkumlariga mansub bo’ladi. Masalan: olma (ot)- olma (fe’lning buyruq shakli), qo’y (uy hayvoni) - qo’y (fe’lning buyruq shakli). Omonimlarning 3-tipi omofonlardir. Bular aytilishi (o’qilishi) bir xil, ammo yozilishi va ma’nosi har xil bo’lgan so’zlardir. Masalan: yetti (son) - yetdi (fe’l); yot (begona, buyruq fe’li) - yod (xotira). Omofonlarni farqlamaslik ko’pincha og’zaki nutqda dudmallikka olib keladi. Omonimlarning to’rtinchi tipi omograflar bo’lib, ular yozilishi bir xil, lekin aytilishi (o’qilishi) har xil bo’lgan so’zlardir. Masalan: tok (uzum) - tok (elektr quvvati), tur (xil, nav)- tur (davra, shaxmat o’yinlarining ikkinchi turi boshlanishi).